Interpretacja art. 10 francuskiej ustawy o wymiarze sprawiedliwości
Tekst art. 10
Oto pełne brzmienie art. 10 naszego aktu konstytuującego (Rozporządzenie nr 58–1270 z 22.12.1958 r. ustanawiające prawo ustrojowe wymiaru sprawiedliwości1):
„Jakiekolwiek zaangażowanie polityczne jest zabronione służbie wymiaru sprawiedliwości2.
Każda manifestacja wrogości wobec zasad lub wobec formy rządu Republiki jest zabroniona sędziom, jak również wszelkie wystąpienia o charakterze politycznym nielicujące z obowiązkiem powagi/rozwagi3 wynikającym z pełnionej funkcji.
Zabronione jest również wszelkie działanie mające na celu uniemożliwienie lub utrudnienie funkcjonowania sądów”.
Krótkie odniesienie historyczne
Tekst wywodzi się, jeśli chodzi o motyw regulacji, z epoki parlamentów starego reżimu (przed Rewolucją 1789 r.), które formułowały zastrzeżenia wobec króla, w sytuacji gdy wydany przez niego akt prawny był w ich ocenie niezgodny z interesem państwa lub dobrem publicznym.
Od czasu Rewolucji różne rządy zawsze obawiają się, że sędziowie mogą działać tak jak ich poprzednicy starego reżimu, i w pewnym sensie obawiają się „rządu sędziów”.
Z drugiej strony, postawa wymiaru sprawiedliwości, w przeważającym wymiarze kolaboracyjna, podczas okupacji nazistowskiej (1940–1944) przyczyniła się do braku zaufania klasy politycznej, która doszła do władzy po wyzwoleniu do instytucji sądowniczych.
Wspomniane wyżej Rozporządzenie zostało wydane w wykonaniu Konstytucji – nadal obowiązującej – z 4.10.1958 r., która po raz pierwszy w historii (naszych Konstytucji), przyznała miejsce Wymiarowi Sprawiedliwości jako instytucji. Ponadto, Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 1789 r., która ma wartość konstytucyjną, ustanowiła w art. 16 zasadę podziału władzy. A Konstytucji z 1958 r. towarzyszyło utworzenie Krajowej Szkoły Sądownictwa, co było nowym impulsem rozwoju wymiaru sprawiedliwości.
Interpretacja art. 10
Artykuł zakazuje działania zespołowego. Przepis zakazuje przede wszystkim tworzenia przez sędziów ich własnych przepisów w celu ich późniejszego zastosowania i, oczywiście, kwestionowania zasady Republikańskiej4, która jest fundamentem naszego systemu politycznego.
Artykuł 10 nigdy nie zabraniał walnemu zgromadzeniu sądu lub trybunału, formułowania krytyki wobec projektów ustaw, w szczególności potępienia konkretnego zachowania związanego z ingerencją władzy politycznej, aczkolwiek takie stanowiska formalnie pozbawione są jakiegokolwiek znaczenia prawnego.
Należy podkreślić, że artykuł nie dotyczy w jakimkolwiek stopniu działalności orzeczniczej sędziów, którzy winni ją wykonywać w pełni niezależnie, zgodnie z Konstytucją, i oczywiście nie może stanowić zakazu stosowania przez sędziów prawa europejskiego, w szczególności decyzji sądownictwa unijnego, takiego jak TSUE. Wręcz przeciwnie, sędziowie są zobowiązani do przestrzegania prawa europejskiego.
Artykuł, jako taki, nie przewiduje żadnej sankcji i może wyłącznie stanowić podstawę do wszczęcia postępowań dyscyplinarnych opartych na naruszeniu obowiązującego sędziów zobowiązania zachowania powagi/rozwagi w wypowiedziach publicznych, i w żadnym przypadku nie może dotyczyć działalności orzeczniczej sędziego.
Jedyne postępowanie dyscyplinarne oparte wyraźnie na art. 10 dotyczyło prokuratora, który podczas posiedzenia sądu ostro skrytykował francuskie ustawodawstwo dotyczące uzależnień od narkotyków. Komisja dyscyplinarna prokuratorów (decyzja 09/10/1987) orzekła, że nie doszło do przewinienia dyscyplinarnego, jako że rzeczona wypowiedź została „wyrażona w granicach swobody wypowiedzi publicznej, dotyczyła problemu społecznego, (…) i nie stanowiła ani w brzmieniu, ani w intencji autora demonstracji o charakterze politycznym”.
Ponadto, ostatni akapit tekstu nigdy nie powstrzymał sędziów przed akcją strajkową, czego wyrazem była kolejna akcja strajkowa, całkiem niedawno, bo w ubiegłym tygodniu.
* Tłumaczył Zespół prawa międzynarodowego SPP „Iustitia”.
** Autorka jest byłą Prezydent Związku Sądownictwa (Francja) i współzałożycielką MEDEL.
1 Przyp. tłumacza: Rozporządzenie dotyczy organizacji wszystkich instytucji i organów wymiaru sprawiedliwości, a więc zarówno sądownictwa, jak i prokuratury.
2 Przyp. tłumacza: Zgodnie z Rozporządzeniem nr 58–1270 do służby wymiaru sprawiedliwości (le corps judiciaire) należą m.in. sędziowie i prokuratorzy wszystkich instancji.
3 Przyp. tłumacza: trudno znaleźć jedno właściwe sformułowanie.
4 Przyp. tłumacza: podstawowe zasady Republiki Francuskiej przekładają się na niematerialne prawa, zarówno polityczne, jak i społeczne, które zostały uznane przez różne rządy republikańskie. Przywołuje się w tym zakresie artykuł 1 Konstytucji, który stanowi że „Francja jest niepodzielną, świecką, demokratyczną i społeczną republiką”.