Miejsce wykonania umowy z art. 34 KPC w interpretacji Sądu Najwyższego – uwagi krytyczne

W niniejszym artykule przedstawiono refleksję nad interpretacją art. 34 KPC dokonaną w postanowieniu SN z 8.11.1991 r.¹ i uchwale z 14.2.2002 r.² oraz skutkami tej interpretacji dla bieżącego orzecznictwa sądów powszechnych. Autor uzasadnia stanowisko, że zbieżność pojęć „miejsca wykonania umowy” z art. 34 KPC i „miejsca spełnienia świadczenia” z art. 454 KC nie jest oczywista, co zdają się sugerować uzasadnienia ww. postanowienia i uchwały SN, i że zbieżność ta może być zasadnie kwestionowana.

[hidepost=1]

Wprowadzenie

W postanowieniu SN z 8.11.1991 r.³ w sprawie dotyczącej zapłaty z umowy sprzedaży Sąd Najwyższy wskazał, że powództwo, zgodnie z art. 34 KPC, może być wytoczone przed sąd miejsca wykonania tej umowy. „Miejsce wykonania umowy określa się zaś według założeń prawa materialnego, czyli w świetle art. 454 KC.
Z tego ostatniego przepisu wynika z kolei, że miejscem wykonania (spełnienia) świadczenia pieniężnego jest miejsce zamieszkania lub siedziba wierzyciela w chwili spełnienia świadczenia (art. 454 § 1 zd. drugie KC)”⁴.

W uchwale SN z 14.2.2002 r.⁵ Sąd Najwyższy stwierdził, że w art. 34 KPC przez miejsce wykonania zobowiązania rozumie się nie miejsce wykonania umowy (zobowiązania) jako całości, lecz miejsce wykonania poszczególnych obowiązków. Powołując się na postanowienie SN z 8.11.1991 r., Sąd Najwyższy wskazał,
że miejsce to, według zgodnego stanowiska piśmiennictwa i orzecznictwa, podlega określeniu przy zastosowaniu norm prawa materialnego, tj. z uwzględnieniem przede wszystkim art. 454 KC, posługującego się terminem „miejsca spełnienia świadczenia”.

W uzasadnieniach zarówno ww. postanowienia, jak i uchwały Sądu Najwyższego, w zasadzie nie wskazuje się żadnej argumentacji dla poparcia zajętego tam stanowiska, że miejsce wykonania umowy wymienione w art. 34 KPC określa się według założeń prawa materialnego, czyli w świetle art. 454 KC.

Również w literaturze⁶ w odniesieniu do właściwości przemiennej z art. 34 KPC wiele uwagi poświęcono interpretacji art. 454 KC. Natomiast praktycznie w ogóle autorzy opracowań nie zwracają uwagi na to, czy prawidłowe jest stwierdzenie, że „w art. 34 KPC przez miejsce wykonania zobowiązania rozumie się nie miejsce wykonania umowy (zobowiązania) jako całości, lecz miejsce wykonania poszczególnych obowiązków”.

Zgodnie z art. 34 KPC, powództwo o zawarcie umowy, ustalenie jej treści, o zmianę umowy oraz o ustalenie istnienia umowy, o jej wykonanie, rozwiązanie
lub unieważnienie, a także o odszkodowanie z powodu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy, można wytoczyć przed sąd miejsca jej wykonania.
W razie wątpliwości miejsce wykonania umowy powinno być stwierdzone dokumentem.

Zgodnie natomiast z art. 454 § 1 KC, jeżeli miejsce spełnienia świadczenia nie jest oznaczone ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione w miejscu, gdzie w chwili powstania zobowiązania dłużnik miał miejsce zamieszkania lub siedzibę. Jednak świadczenie pieniężne powinno być spełnione
w miejscu zamieszkania lub w siedzibie wierzyciela w chwili spełnienia świadczenia.

Jak już wyżej wskazano, treść uzasadnień omawianych orzeczeń SN sugeruje, że tożsamość pojęć „miejsca wykonania umowy” i „miejsca spełnienia świadczenia” jest oczywista. Wniosek taki płynie przede wszystkim z tego, że ani postanowienie z 8.11.1991 r., ani uchwała z 14.2.2002 r., nie zawierają argumentacji na rzecz przyjęcia takiego stanowiska.

Konieczne jest zatem podjęcie próby interpretacji wymienionych pojęć na płaszczyznach wykładni językowej, systemowej i celowościowej celem zweryfikowania stanowiska przyjętego przez Sąd Najwyższy i jego potwierdzenia lub zakwestionowania.

[/hidepost]