Odszkodowanie za najem pojazdu zastępczego w praktyce sądowej

W praktyce sądowej od dłuższego czasu pojawiają się problemy z zakresu odszkodowania za najem pojazdu zastępczego. Szczególnie duży wpływ tego rodzaju spraw obserwujemy w wydziałach gospodarczych sądów rejonowych. Kumulacja tego typu spraw w wydziałach gospodarczych jest konsekwencją przyjętej szerokiej definicji sprawy gospodarczej oraz konstrukcji materialno-prawnych zawieranych umów. W niniejszym artykule omówiono problemy praktyczne oraz stanowisko Sądu Najwyższego dotyczące wskazanej kategorii spraw.

[hidepost=1]

Kwalifikacja sprawy o najem pojazdu zastępczego jako sprawy gospodarczej

Sąd Najwyższy w orzeczeniu z 16.11.2012 r.¹ odmawiając podjęcia uchwały, potwierdził, że sprawą gospodarczą jest sprawa o roszczenie bezpośrednie wynikające
z obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów, którą wytoczył zakładowi ubezpieczeń przedsiębiorca z powołaniem się na umowę cesji zawartą z osobą poszkodowaną w wypadku komunikacyjnym. Zgodnie z art. 2 ust. 1 ustawy z 24.5.1989 r. o rozpoznawaniu przez sądy spraw gospodarczych², sprawami gospodarczymi są sprawy ze stosunków cywilnych między przedsiębiorcami
w zakresie prowadzonej przez nich działalności gospodarczej. W tego typu sprawach stronami są przedsiębiorcy, sprawa dotyczy stosunków cywilnych. Wątpliwość dotyczyła wyłącznie występowania trzeciego elementu – funkcjonalnego, tj. czy sprawa mieści się w zakresie prowadzonej przez strony, ściślej przez powoda, działalności gospodarczej. Trudność wynika z faktu, że przedmiotem sprawy jest roszczenie odszkodowawcze dochodzone przeciwko ubezpieczycielowi, a ponadto
z tego, iż wierzytelność, będąca źródłem roszczenia, została nabyta przez powoda (przedsiębiorcę) w drodze przelewu wierzytelności, w sytuacji, gdy obrót wierzytelnościami nie jest przedmiotem działalności gospodarczej prowadzonej przez powoda.

Zagadnienie to było przedmiotem wypowiedzi Sądu Najwyższego w uchwale z 22.7.2005 r.³, według której sprawa między przedsiębiorcą, który w ramach działalności gospodarczej nabył wierzytelność w drodze przelewu, a dłużnikiem o jej zaspokojenie jest sprawą gospodarczą, jeżeli wierzytelność ta pozostaje w zakresie działalności gospodarczej prowadzonej przez dłużnika. Sąd Najwyższy uznał, że funkcjonalne kryterium kwalifikacji sprawy jako gospodarczej należy ujmować elastycznie⁴. Ma to miejsce nie tylko wtedy, gdy stosunek cywilnoprawny, z którego spór wynika, mieści się w obrębie tej działalności, ale także wtedy, gdy sprawa wynika z prowadzenia tej działalności. Wystarczy więc, że dla obu przedsiębiorców spór ma źródło w prowadzonej przez nich działalności. Przemawia za tym wyrażany w piśmiennictwie postulat oceniania działalności gospodarczej nie in abstracto, lecz w określonym stanie faktycznym, stosownie do konkretnych okoliczności⁵.

Dlatego istotne jest jedynie to, czy poddawana ocenie sprawa dotyczy działań przedsiębiorcy stanowiących przejaw wykonywania prowadzonej przez niego działalności gospodarczej. Za czynności związane z prowadzeniem działalności gospodarczej uznaje się z reguły czynności podejmowane w celu realizacji zadań mieszczących się w przedmiocie tej działalności w sposób bezpośredni lub pośredni, pod warunkiem jednak, że pomiędzy przedmiotem działalności a czynnościami prowadzącymi do powstania roszczenia zachodzi normalny i funkcjonalny związek⁶. Z tych względów roszczenia związane z prowadzeniem działalności gospodarczej mogą wynikać z różnych zdarzeń prawnych, które nie muszą być związane ze stosunkami kontraktowymi przedsiębiorcy⁷, w tym obejmować roszczenia z czynów niedozwolonych⁸ czy też roszczenia z bezpodstawnego wzbogacenia⁹, o ile nie wykraczają one poza przedmiot statutowej działalności podmiotu, dokonanych przy okazji prowadzenia tej działalności.

Nawet więc brak wpisu w ewidencji działalności gospodarczej, że przedmiotem działalności przedsiębiorcy jest obrót wierzytelnościami, nie przesądza o tym,
iż roszczenie przedsiębiorcy, wynikające z nabytej przez niego wierzytelności, nie pozostaje w związku z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą, jeżeli nabycie wierzytelności było czynnością związaną bezpośrednio lub pośrednio z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą, np. gdy powód prowadzi działalność gospodarczą w zakresie naprawy powypadkowej samochodów, w ramach której oferuje swoim klientom kompleksową usługę polegającą nie tylko
na naprawie uszkodzonego pojazdu, ale także zapewnia im na czas trwania naprawy możliwość korzystania z pojazdu zastępczego. Dokonując rozliczeń, w ramach prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej, powód oferuje klientom rozliczenie bezgotówkowe polegające na tym, że mogą oni zawrzeć umowę przelewu wierzytelności przysługujących im jako poszkodowanym, względem zakładu ubezpieczeń, dokonując w ten sposób zapłaty za oferowaną usługę¹⁰.

[/hidepost]