Właściwość rzeczowa sądu okręgowego w sprawach z zakresu prawa autorskiego – uwagi de lege lata i de lege ferenda

W niniejszym artykule przedstawiono zarówno wcześniejsze, jak i obecne rozwiązania normatywne dotyczące właściwości rzeczowej sądów w sporach na tle prawa autorskiego. Doskonale obrazują one, jak istotne jest znaczenie założenia o konieczności tworzenia takich regulacji w dziedzinie właściwości sądów, które będą jak najmniej skomplikowane oraz zdatne do przewidywalnego i prostego stosowania. Rozwiązania te w przeszłości stały się bowiem, i współcześnie nadal pozostają, źródłem poważnych wątpliwości dotyczących kwalifikowania poszczególnych spraw jako przynależnych bądź to do kompetencji sądów wyższego rzędu, bądź to do kompetencji sądów niższego rzędu. Powoduje to nie tylko problem wykładni przedmiotowych rozwiązań w ich ujęciu de lege lata, który jest tym bardziej istotny, że błąd w tym zakresie może pociągać za sobą – w zależności od przyjętego kierunku tej wykładni – ewentualnie skutek w postaci nieważności postępowania (art. 379 pkt 6 KPC), ale skłania też do dyskusji nad kształtem tych rozwiązań de lege ferenda w kontekście prowadzonych prac nad nową kodyfikacją prawa postępowania cywilnego¹. Jest tak tym bardziej, że zagadnienia właściwości sądu zostały już w ramach tych prac podjęte².

[hidepost]

Wprowadzenie

Kategoria właściwości rzeczowej związana jest z rozgraniczeniem kompetencji sądów różnego rodzaju załatwiających sprawy w I instancji³. Kryteria, które są stosowane przez ustawodawcę jako podstawa takiego rozgraniczenia, są zróżnicowane. Nawiązują one do rodzaju praw i stosunków prawnych, których dotyczy postępowanie (rationae materiae), wartości przedmiotu sporu (rationae valoris) lub rodzajów podmiotów występujących jako strony lub uczestnicy postępowania (rationae personae)⁴. Podejmując decyzję o przypisaniu określonego kręgu spraw sądom niższego albo wyższego rzędu przy zastosowaniu któregoś z wymienionych kryteriów ustawodawca powinien kierować się różnymi względami. Musi brać pod uwagę, z jednej strony, konieczność zapewnienia obywatelom odpowiedniego dostępu do właściwego sądu, a z drugiej strony zagwarantować, aby ich sprawy były rozpoznawane przez takich sędziów, którzy mają wiedzę i doświadczenie stosownie do charakteru tych spraw i mogących w nich powstawać zagadnień. Przesłanką podziału spraw pomiędzy sądy niższego i wyższego rzędu powinno być też zachowanie równowagi przy obciążaniu nimi obu kategorii sądów stosownie do ich liczby i obsady. Pożądaną cechą systemu rozgraniczenia kompetencji sądów niższego i wyższego rzędu, podobnie jako przy kształtowaniu pozostałych rodzajów właściwości sądu, powinna być jasność, precyzja i łatwość w praktycznym zastosowaniu wybranych do tego celu kryteriów⁵.

Przykładem kategorii spraw, na tle których jak w soczewce skupiają się zagadnienia, które wiążą się z rozgraniczeniem właściwości sądów niższego i wyższego rzędu, są sprawy powstające na tle prawa autorskiego. Od czasów międzywojennych w prawie polskim w tym zakresie obowiązuje rozwiązanie przyporządkowujące tego rodzaju sprawy sądom wyższego rzędu – sądom okręgowym. Rozwiązanie to jest przejawem zastosowania kryterium rationae materiae jako podstawy określenia właściwości rzeczowej. U jego podłoża leży założenie, że sprawy tego rodzaju z reguły są lub mogą być bardziej złożone pod względem prawnym z uwagi na regulacje prawa materialnego będące ich źródłem, w związku z czym wymagają bardziej doświadczonych i dysponujących większą wiedzą sędziów. Sprawy takie w praktyce występują rzadziej niż inne bardziej typowe rodzaje sporów, w związku z czym za pożądane uważa się ich skupienie w mniejszej liczbie sądów. Zapobiega to nadmiernemu rozproszeniu takich spraw w sądach niższego rzędu i stwarza bardziej odpowiednie warunki do nabrania doświadczenia w ich rozpoznawaniu wśród węższego grona sędziów, jak również – w miarę możliwości – służy większej jednolitości orzecznictwa⁶.

Rozwój regulacji normatywnych

Idea przekazania spraw z zakresu prawa autorskiego do właściwości rzeczowej sądów okręgowych (sądów wyższego rzędu) pojawiła się w okresie międzywojennym w toku prac nad ustawą – Prawo o ustroju sądów powszechnych⁷. Została ona wprowadzona w życie w art. 74 ustawy z 29.3.1926 r. o prawie autorskim⁸, który stanowił, że: „orzecznictwo w sporach cywilnych, których przedmiotem są roszczenia, oparte na tej ustawie, wykonywają wyłącznie sądy okręgowe bez względu na wartość przedmiotu sporu”. W ramach dalszych prac kodyfikacyjnych postanowiono, że właściwość rzeczowa nie będzie regulowana w ustawie o ustroju sądów powszechnych⁹, lecz w ustawach procesowych. Wobec tego do Kodeksu postępowania cywilnego z 1930 r.¹⁰ wprowadzono art. 13 § 2 pkt 3, w świetle którego do właściwości sądów okręgowych bez względu na wartość przedmiotu sporu należały „sprawy ze stosunków, dotyczących ochrony prawa autorskiego”. Przepis art. 13 § 2 pkt 3 KPC30 współistniał z art. 74 PrAut26 do 1935 r.¹¹, kiedy to art. 74 PrAut26 najpierw został uchylony¹², a następnie przeniesiono do niego treść art. 75 PrAut26, dotyczącą właściwości sądów okręgowych w sprawach karnych z zakresu prawa autorskiego¹³.

[/hidepost]