Sędzia polski wobec europejskiego nakazu ochrony
Wokanda luksemburska
W niniejszym artykule przedstawiono rolę sędziego polskiego w procedurze związanej z wydawaniem i wykonywaniem europejskiego nakazu ochrony1. Omówiono genezę, cel i mechanizm działania ENO, a także najważniejsze założenia wiążącej się z nim nowelizacji Kodeksu postępowania karnego w zakresie dotyczącym sędziów.
[hidepost]
Wprowadzenie
W praktyce stosowania prawa UE sędzia polski spotkać się może z coraz liczniejszymi instrumentami określanymi jako „nakazy europejskie”. Ich liczba, począwszy od ustanowienia europejskiego nakazu aresztowania w 2002 r., sukcesywnie wzrasta. Jednym z nich jest europejski nakaz ochrony (ENO), przyjęty w 2011 r. w formie dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/99/UE z 13.12.2011 r. w sprawie europejskiego nakazu ochrony2. Została ona implementowana do prawa polskiego, nakładając na sędziów i prokuratorów nowe zadania z wydawaniem i realizacją ENO.
Geneza ENO
Źródła ENO związane są z dynamicznym rozwojem wyodrębnionego segmentu integracji europejskiej, jaką jest Przestrzeń Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości3. Kluczowe znaczenie w omawianym zakresie miał zwłaszcza tzw. program sztokholmski, wytyczający cele rozwojowe PWBiS na lata 2010–2014 r.4 Wzywał on m.in. Komisję Europejską i państwa członkowskie UE do przeanalizowania „możliwości stworzenia jednego kompleksowego instrumentu prawnego dotyczącego ochrony ofiar (…)” przestępstw5. W rezultacie dwanaście państw UE, wśród których znalazła się także Polska, wystąpiło z inicjatywą przyjęcia stosownej dyrektywy6. W efekcie przyjęto dyrektywę ENO. Jako instrument prawny wiążący co do celu, wymagał ona implementacji do krajowych porządków prawnych, przy czym termin na wdrożenie upływał w dniu 11.1.2015 r. Ustawodawca polski transponował dyrektywę ENO do Kodeksu postępowania karnego przyjmując ustawę z 28.11.2014 r. o ochronie i pomocy dla pokrzywdzonego i świadka7.
Cel i mechanizm ENO
Cel ENO został expressis verbis wyrażony w art. 1 dyrektywy ENO.
Artykuł 1 dyrektywy ENO:„Niniejsza dyrektywa określa zasady pozwalające organowi sądowemu lub równoważnemu organowi w państwie członkowskim, w którym przyjęto środek ochrony służący ochronie osoby przed czynem zabronionym innej osoby mogącym zagrozić jej życiu, nietykalności fizycznej lub psychicznej, godności, wolności osobistej lub nietykalności seksualnej – wydać europejski nakaz ochrony, dzięki któremu właściwy organ w innym państwie członkowskim może nadal chronić daną osobę na terytorium tego innego państwa członkowskiego w przypadku wystąpienia działań wyczerpujących lub przypuszczalnie wyczerpujących – w świetle prawa krajowego państwa wydającego – znamiona przestępstwa”.
Poprzez ENO zamierzano stworzyć efektywny mechanizm ochrony ofiar przestępstw w wymiarze transgranicznym. Z art. 3 ust. 2 Traktatu o Unii Europejskiej8 wynika, że UE jest przestrzenią „bez granic wewnętrznych, w której zagwarantowana jest swoboda przepływu osób (…)”. Rodzi to jednak problemy praktyczne, gdyż o ile ofiara przestępstwa jest chroniona na gruncie systemu prawnego, w którym przyznano jej środki ochronne, o tyle, z chwilą skorzystania ze wspólnotowej swobody i przekroczenia granic innego państwa członkowskiego UE, traci przynależną jej ochronę. Stąd też ENO ma zapewnić niejako automatyczne korzystanie z dotychczasowego środka ochrony w nowym państwie UE, bez potrzeby uciekania się do środków ochronnych przewidzianych jego prawem wewnętrznym. Jest to w istocie mechanizm wzajemnego uznawania środków ochronnych w państwach członkowskich UE. Zasada wzajemnego uznawania wyroków i orzeczeń sądowych, na której oparty jest ENO, pozostaje zresztą jedną z fundamentalnych podstaw współpracy sądowej w sprawach karnych w UE, i jest przewidziana w art. 82 ust. 1 Traktatu o funkcjonowaniu UE9. W tym kontekście używane jest także w dokumentach instytucji europejskich pojęcie „europejskiej przestrzeni sądowej”10. Warto tu zacytować motyw 5 decyzji ramowej w sprawie europejskiego nakazu aresztowania11: „(…) Dominująca do dziś między państwami członkowskimi tradycyjna współpraca w zakresie wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości powinna zostać zastąpiona przez system swobodnego przepływu orzecznictwa sądowego w sprawach karnych, obejmujący zarówno decyzje prawomocne, jak i nieprawomocne”.
[/hidepost]