Czy otwarcie i przeszukanie mieszkania dłużnika przez komornika na podstawie art. 814 § 1 zd. 1 KPC spełnia wymogi art. 50 Konstytucji RP?
Celem niniejszego artykułu jest próba oceny regulacji art. 814 § 1 zd. 1 KPC w kontekście zagwarantowanej w Konstytucji RP ochrony nienaruszalności mieszkania. Przepis Konstytucji zezwala na przeszukanie mieszkania jedynie w przypadkach określonych w ustawie i tylko w sposób w niej określony. Mając na uwadze te wymagania konstytucyjne, autor artykułu opisuje istniejący stan prawny oraz dokonuje oceny art. 814 § 1 zd. 1 KPC pod kątem jego przydatności, konieczności i proporcjonalności sensu stricto, a także kompletności i szczegółowości unormowania zawartego w KPC.
[hidepost]
Wprowadzenie
Celem egzekucji jest przymusowe spełnienie świadczenia należnego wierzycielowi od dłużnika, poprzez skuteczne i efektywne postępowanie egzekucyjne, wyrażające się szybkością i sprawnością jego prowadzenia. Tym samym wprowadzona zostaje w życie norma prawna (indywidualno–konkretna)1 oraz urzeczywistnia się konstytucyjne prawo do sądu (art. 45 Konstytucji RP). W tym kontekście należy poddać pod rozwagę czy i inne wartości zagwarantowane w ustawie zasadniczej podlegają równie istotnej ochronie w Kodeksie postępowania cywilnego. Jednym z przepisów, na który warto zwrócić uwagę, jest art. 814 § 1 zd. 1 KPC dający możliwości komornikowi, jeżeli cel egzekucji tego wymaga, otwarcia mieszkania dłużnika oraz innych pomieszczeń i schowków dłużnika, jak również przeszukania jego rzeczy, mieszkania i schowków, w konfrontacji z art. 50 i art. 31 ust. 3 Konstytucji RP z 2.4.1997 r.2
Nienaruszalność mieszkania, zagwarantowana w art. 50 Konstytucji RP, jest jednym z podstawowych praw wolnościowych jednostki. Zgodnie z tym przepisem, zapewnia się nienaruszalność mieszkania, a naruszenie tzw. „miru domowego” poprzez przeszukanie, podobnie jak innych pomieszczeń lub pojazdu, może nastąpić jedynie w przypadkach określonych w ustawie i tylko w sposób w niej określony. Jak można dostrzec, w stosunku do regulacji obowiązującej poprzednio w Konstytucji z 1952 r.3, nastąpiło wzmocnienie tego prawa o obowiązek określenia trybu, w jakim może odbyć się przeszukanie. Wartość ta związana jest ściśle z innymi wolnościami i prawami osobistymi wyrażonymi m.in. w: art. 41 Konstytucji RP zapewniający nietykalność osobistą, a także art. 47 dotyczący ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego i dobrego imienia. Poza ustawą zasadniczą nienaruszalność mieszkania objęta jest ratyfikowanymi przez Polskę umowami międzynarodowymi, wśród których najważniejszymi regulacjami są: art. 8 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności4, art. 7 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej5 oraz art. 12 rezolucji ONZ – Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka6. Nienaruszalność mieszkania jako dobro osobiste pozostaje ponadto pod ochroną prawa cywilnego – art. 23 i 24 KC, jak i prawa karnego w art. 193 KK – ochrona miru domowego, czyli wolność niezakłóconego korzystania z domu, mieszkania czy innego lokalu.
Pojawia się zatem pytanie czy art. 814 KPC obowiązujący niezmieniony w swej zasadniczej części (§ 1 i 2) od 1.1.1965 r., tj. daty wejścia jego w życie, spełnia wymogi określone w art. 50 Konstytucji RP.
Przedstawione poniżej spostrzeżenia są próbą skierowania uwagi na dostrzeżone mankamenty.
Regulacje konstytucyjne – przedmiot ochrony
Nienaruszalność mieszkania jest klasycznym prawem jednostki o charakterze osobistym, służącym zwłaszcza jej psychicznej integralności i posiadającym wyraźny związek z deklarowaną godnością jednostki7. Sformułowanie w art. 50 Konstytucji RP, obejmuje swym zakresem następujące stany faktyczne: zakaz wkraczania do jego wnętrza bez zgody osób uprawnionych (domowników), zakaz przebywania bez zgody uprawnionych oraz zakaz przeszukania8. Przy czym powyższe zakazy obejmują swym zakresem nie tylko mieszkanie, pełniące funkcję podstawową, związana z trwałym przebywaniem ludzi, stanowiące ich centrum życiowe9, ale również inne pomieszczenia wykorzystywane przez domowników (komórki, garaże), a także pojazdy10. Wolności te doznają ograniczeń jedynie w przypadkach określonych w ustawie i w sposób w niej określony.
Próbując ustalić zakres pojęciowy „mieszkania, pomieszczeń i schowków”, podlegające ingerencji w postępowaniu egzekucyjnym, należałoby w pierwszej kolejności sięgnąć do definicji legalnych. I tak samodzielnym lokalem mieszkalnym, w rozumieniu ustawy z 24.6.1994 r. o własności lokali11, jest wydzielona trwałymi ścianami w obrębie budynku izba lub zespół izb przeznaczonych na stały pobyt ludzi, które wraz z pomieszczeniami pomocniczymi służą zaspokajaniu ich potrzeb mieszkaniowych. Do lokalu mogą przynależeć, jako jego części składowe, pomieszczenia przynależne, choćby nawet do niego bezpośrednio nie przylegały lub były położone w granicach nieruchomości gruntowej poza budynkiem, w którym wyodrębniono dany lokal, a w szczególności: piwnica, strych, komórka, garaż. Lokal poza podstawowym przeznaczeniem, służącym do zaspokajania potrzeb mieszkaniowych, może być lokalem będącym pracownią służącą twórcy do prowadzenia działalności w dziedzinie kultury i sztuki12. Mieszkanie, według rozporządzenia Ministra Infrastruktury z 12.4.2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie13, to zespół pomieszczeń mieszkalnych (pokoje w mieszkaniu, a także sypialnie i pomieszczenia do dziennego pobytu ludzi) i pomocniczych, mający odrębne wejście, wydzielony stałymi przegrodami budowlanymi, umożliwiający stały pobyt ludzi i prowadzenie samodzielnego gospodarstwa domowego. Są to również pomieszczenia pomocnicze i gospodarcze znajdujące się poza mieszkaniem lub lokalem użytkowym, służące do celów komunikacji wewnętrznej, higieniczno-sanitarnych, przygotowywania posiłków, a także do przechowywania ubrań, przedmiotów oraz żywności, przechowywania przedmiotów lub produktów żywnościowych użytkowników budynku, materiałów lub sprzętu związanego z obsługą budynku, a także opału lub odpadów stałych. Lokalem użytkowym jest z kolei pomieszczenie lub zespół pomieszczeń, wydzielone stałymi przegrodami budowlanymi, niebędące mieszkaniem, pomieszczeniem technicznym albo pomieszczeniem gospodarczym.
[/hidepost]