Obowiązek zabezpieczenia finansowych interesów klientów biura podróży na wypadek niewypłacalności przedsiębiorcy – uwagi na tle nowelizacji ustawy o usługach turystycznych

Artykuł jest analizą ustawy o usługach turystycznych¹ w brzmieniu nadanym nowelizacją z 22.7.2016 r.², z punktu widzenia zgodności z prawem UE oraz zasadności wprowadzonych regulacji. Poniższe rozważania służyć mają wykazaniu tezy, że wprowadzone rozwiązania nie pozostają w zgodzie z unijną dyrektywą oraz niezasadnie prowadzą do obciążenia obowiązkiem zapewnienia zabezpieczenia finansowego przedsiębiorcy klientów organizatora turystyki.
[hidepost]

Wprowadzenie

Rynek usług turystycznych jest rynkiem szczególnie wrażliwym z punktu widzenia narastającego zjawiska w postaci zagrożenia terrorystycznego. Sytuacja w Turcji, Tunezji czy Egipcie jest tego najlepszym dowodem. Kraje te, będące jeszcze do niedawna jednymi z głównych destynacji turystycznych, są coraz rzadziej odwiedzane przez turystów. Obawy przed podróżowaniem do państw szczególnie narażonych na ataki terrorystyczne znajdują proste przełożenie na sytuację biur podróży oferujących wyjazdy do tych państw. Spadek zainteresowania tego typu kierunkami przekłada się z kolei na sytuację finansową organizatorów turystyki i pośredników turystycznych. Naruszenie płynności finansowej prowadzi z kolei do ryzyka upadłości, które to zagrożenie może oznaczać powstanie szkód po stronie klientów niewypłacalnego biura.

Legislacyjną odpowiedź na powyższy problem ma stanowić ustawa o usługach turystycznych. Celem niniejszego artykułu jest wykazanie, że jakkolwiek poszerzenie zakresu zabezpieczenia finansowego organizatorów turystyki na wypadek ich upadłości jest krokiem w dobrym kierunku, to przyjęte rozwiązania pozostają w sprzeczności z założeniami prawa UE. W związku z powyższym, analizie poddane zostanie prawo UE, w szczególności dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady z 25.11.2015 r.³ Następnie, omówieniu podlegać będą regulacje przyjęte przez polskiego ustawodawcę. W szczególności analizie poddany zostanie problem podmiotów faktycznie tworzących II filar zabezpieczeń finansowych. Końcowa część rozważań poświęcona zostanie ocenie przyjętych rozwiązań, z punktu widzenia celowości, zasadności i zgodności z wymogami UE.

Zakres ochrony klienta na wypadek niewypłacalności biura podróży w prawie Unii Europejskiej

Obowiązek zapewnienia skutecznego mechanizmu chroniącego interesy klientów na wypadek upadłości biura podróży już od dawna akcentowany był w ustawodawstwie UE. Z tego punktu widzenia na szczególną uwagę zasługuje dyrektywa Rady z 13.6.1990 r. w sprawie zorganizowanych podróży, wakacji i wycieczek⁴. Dyrektywa powyższa, uchylona co prawda wzmiankowaną już dyrektywą 2015/2302, do 1.1.2018 r.⁵ nadal będzie wyznaczała standardy ochrony klientów⁶. W związku z powyższym zasadne jest chociażby pobieżne odniesienie się do jej najważniejszych założeń.

Z punktu widzenia dalszych rozważań na szczególną uwagę zasługuje art. 7 dyrektywy 90/314, który nałożył na organizatorów turystyki obowiązek zabezpieczenia na wypadek swojej niewypłacalności⁷. Według unijnego legislatora zabezpieczenie powinno być na tyle wysokie, aby umożliwić nie tylko powrót klientów z podróży, ale i zwrot nadpłaconych pieniędzy. Przepis ten, zgodnie z wykładnią Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej⁸, przyznaje jednostkom prawo indywidualne w postaci możliwości (w razie niewypłacalności organizatora) uzyskania zwrotu kwoty wpłaconej organizatorowi przed rozpoczęciem imprezy, jak i powrotu do miejsca rozpoczęcia imprezy lub innego miejsca⁹. W podobnym kierunku Trybunał wypowiedział się w wyroku z 14.5.1998r.¹⁰, w którym orzekł, że jeśli klienci organizatora turystyki w związku z jego niewypłacalnością zmuszeni są pokryć hotelarzowi koszty zakwaterowania¹¹, obowiązek zwrotu wobec klientów tych wydatków przechodzi na ubezpieczyciela.

Nie mniej istotna jest wysokość zabezpieczenia. W wyroku z 1.12.1998 r.¹² TSUE podkreślił, że obowiązek zapewnienia zabezpieczenia finansowego gwarantującego powrót klientów do kraju oraz zwrot pieniędzy, które nadpłacili, jest minimalnym zakresem ochrony klienta, jaki zapewnić powinny państwa członkowskie. Z kolei w postanowieniu z 16.1.2014 r.¹³ TSUE uznał, że art. 7 dyrektywy 90/314 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, którego szczegółowe zasady stosowania nie prowadzą – na wypadek niewypłacalności organizatora podróży – do skutecznego zapewnienia konsumentowi zwrotu całości zapłaconych przez niego pieniędzy oraz jego powrotu z podróży¹⁴.

Powyższe rozwiązania znajdują kontynuację w przepisach dyrektywy 2015/2302. Jak wynika z preambuły do dyrektywy, państwa członkowskie powinny zapewnić klientom biura podróży pełną ochronę na wypadek niewypłacalności organizatora, a w szczególności zapewnić, by organizatorzy posiadali zabezpieczenie na wypadek konieczności zwrotu wszystkich wpłat dokonanych przez lub w imieniu podróżnych. W przypadku, gdy impreza przewiduje przewóz pasażerów – zabezpieczenie to ma pokrywać koszty powrotu podróżnych do kraju. Możliwe powinno być również kontynuowanie imprezy turystycznej.
[/hidepost]