Sprawozdanie z konferencji „Zapobieganie korupcji w wymiarze sprawiedliwości” CEELI Institute, 22–24.3.2018 r., Praga

W dniach 22–24.3.2018 r. w Pradze, w siedzibie CEELI Institute odbyło się spotkanie sędziów z krajów centralnej i wschodniej Europy, poświęcone wymianie doświadczeń i dobrych praktyk w zakresie przeciwdziałania przypadkom korupcji w sądownictwie. W spotkaniu uczestniczyli sędziowie z 17 europejskich krajów i USA, a także przedstawiciele organizacji pozarządowych i innych inicjatyw, związanych z wymiarem sprawiedliwości.

CEELI (Central and Eastern European Law Initiative) jest niezależną organizacją non-profit, która zajmuje się fachowymi szkoleniami dla prawników, animuje również inicjatywy służące wzmacnianiu niezależności sądownictwa i rządów prawa. Jak można dowiedzieć się ze strony internetowej Instytutu¹, za swoją misję CEELI uważa „rozwój międzynarodowej, profesjonalnej społeczności osób zaangażowanych w praworządność”. Instytut, dzięki innowacyjnym programom szkoleniowym i innym działaniom, współpracuje m.in. z sędziami w krajach znajdujących się w okresie przejściowym, aby wspierać sprawiedliwe, przejrzyste i skuteczne systemy sądowe, wzmacniać instytucje demokratyczne, budować szacunek dla praw człowieka i promować stały rozwój gospodarek rynkowych.

W trakcie konferencji zaprezentowane zostały ustalenia GRECO w kwestii zapobiegania korupcji, w tym w wymiarze sprawiedliwości. GRECO powstała w 1999 r. i działa w ramach Rady Europy². Skrótowo rzecz ujmując, jej celem jest poprawa skuteczności walki z korupcją w krajach członkowskich poprzez monitorowanie zgodności uregulowań i wdrażanych rozwiązań ze standardami antykorupcyjnymi Rady Europy. GRECO promuje zmiany legislacyjne w obszarze działań antykorupcyjnych i zapewnia platformę wymiany dobrych praktyk.

Wiodącym tematem dyskusji w ramach omawianego spotkania była transparentność w wymiarze sprawiedliwości, rozumiana jako sposób na zapobieganie korupcji w sądownictwie. W tym zakresie zwrócono uwagę na kilka aspektów. Po pierwsze, podkreślono znaczenie współpracy z interesariuszami sądów: ułatwianie dostępu do informacji nie tylko dla stron, ale wszystkich, którzy zainteresowani są wiedzą na temat funkcjonowania sądownictwa, również aktywne działania, do pewnego stopnia kreujące zainteresowanie sądami, współpraca z organizacjami pozarządowymi działającymi w obszarze wymiaru sprawiedliwości. Po drugie, zwrócono uwagę na znaczenie dobrze funkcjonującego systemu deklaracji majątkowych sędziów. W dyskusji jednak pojawił się istotny wątek zagrożeń płynących ze zbyt szerokiego dostępu do informacji wynikających z deklaracji majątkowych, w tym zagrożeń dla osobistego bezpieczeństwa sędziów i ich rodzin, a także duży stopień ingerencji w sferę prywatności. Po trzecie, uczestnicy konferencji dyskutowali na temat korzyści i niebezpieczeństw związanych z korzystaniem przez sędziów z „nowych mediów”, jak Twitter czy Facebook. W tym zakresie głosy były bardzo podzielone i trudno szukać jednego standardu podejścia do tej problematyki. Część sędziów uważa, że „nowe media” stanowią ogromną szansę dla zwiększania legitymizacji sądownictwa w oczach obywateli, inni, że zagrożenia wynikające m.in. z tego, że „Internet nie zapomina” przeważają nad korzyściami. Z uwagi na dynamiczny rozwój w tym obszarze komunikowania się i fakt, że powoli to, co było do niedawna nowością, staje się standardem, wydaje się, że przeciwnicy udziału sędziów w „nowych mediach” stoją na straconej pozycji. Rzecz więc w tym, aby wypracować pewne minimalne standardy w tym obszarze, pomocne dla sędziego, chcącego korzystać z nowych sposobów komunikowania się (wpisy na portalach społecznościowych, prowadzenie bloga, videobloga etc.). Po czwarte, omawiano wpływ cyfryzacji sądownictwa na transparentność i w związku z tym zapobieganie korupcji. Zgodzono się co do tego, że cyfryzacja pozytywnie wpływa na zarządzanie sprawami, zarówno przez sędziego, jak i przez management sądowy. Po piąte, dyskutowano o wpływie efektywnej administracji sądowej (prezesi, przewodniczący wydziałów, dyrektorzy sądów) na zapobieganie korupcji. Wpływ ten wydaje się oczywisty, zgodnie z zasadą „wielu oczu” i wzajemnej, wewnętrznej kontroli. Konieczne jest jedynie konsekwentne eliminowanie korporacjonizmu i skłonności do unikania ujawniania przypadków nieetycznych czy wręcz nielegalnych zachowań. Po szóste, w zasadzie zgodnie wskazywano na pozytywny wpływ na wizerunek wymiaru sprawiedliwości rozwiązań zapewniających losowy przydział spraw sądowych. Dyskutowano jednak o poszczególnych rozwiązaniach, które różnią się w różnych krajach. Problemy powodują bowiem nie zawsze przemyślane rozwiązania powiązane z losowym przydziałem spraw (jak: kwestia reguł uczestnictwa w podziale spraw w trakcie nieobecności w pracy, przydział spraw do składów wieloosobowych) czy ograniczenie możliwości specjalizacji sędziów, nie zaś sama zasada, że sprawy przydzielane są losowo. Po siódme, omawiano wpływ procesu nominowania i awansowania sędziów na transparentność i unikanie podejrzeń o korupcję. Panowała zgoda, że udział czynnika politycznego w procesie nominacji i awansu sędziowskiego wpływa negatywnie na przejrzystość procedury i czytelność kryteriów tego rodzaju decyzji. W tym kontekście upolitycznienie polskiej rady sądownictwa należy uznać za istotny regres, jeżeli chodzi o standardy procesu nominacyjnego.

W spotkaniach CEELI przedstawiciele polskiego wymiaru sprawiedliwości uczestniczyli od wielu lat, z tym że polskie sądownictwo do tej pory zapewniało i promowało dobre wzory dla krajów transformujących się. Tymczasem, obecnie polski wymiar sprawiedliwości w zgodnej opinii osób śledzących przebieg zmian staje się „chorym człowiekiem” Europy, który sam potrzebuje wsparcia od krajów, dla których jeszcze niedawno stanowił wzór udanych przemian. Zaskakujące jest wręcz, jak dużą wiedzę o polskiej sytuacji mają sędziowie z bliższych i dalszych Polsce krajów, w tym sędziowie z USA. Wszyscy prelegenci i rozmówcy podzielają daleko posunięte obawy co do kierunku zmian w polskim sądownictwie i niestety, z uwagi na wprowadzone i projektowane zmiany legislacyjne w naszym kraju, niewielkie są możliwości przekonującego rozwiewania tych obaw.

(IS)

* Autor jest sędzią Sądu Rejonowego w Oławie.

¹ Zob. https://www.ceeliinstitute.org.

² Zob. https://www.coe.int.