Opinia prawna na temat skutków wadliwości postępowania nominacyjnego sędziów Sądu Najwyższego w aspekcie skuteczności ich powołania
Uwagi wstępne
Wywołana opinia prawna dotyczy oceny zgodności z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej z 2.4.1997 r.1 procedury powoływania sędziów Sądu Najwyższego. Punkt wyjścia dla analiz, prowadzonych w ramach przedmiotowej opinii, stanowi art. 179 Konstytucji, zgodnie z którym sędziowie są powoływani przez Prezydenta Rzeczypospolitej na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa, na czas nieoznaczony. Formuła ta przesądza jednoznacznie, że prawną skuteczność postępowania nominacyjnego sędziów SN determinują przesłanki związane z postępowaniem dwóch organów, mianowicie KRS oraz Prezydenta RP. Na poziomie ustawowym, aktualnie regulują je przepisy ustawy z 8.12.2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw2, a także ustawy z 8.12.2017 r. o Sądzie Najwyższym3.
Warunkiem sine qua non weryfikacji konstytucyjności postępowania nominacyjnego sędziów SN jest zatem dokonanie uprzedniej oceny zgodności z Konstytucją zarówno aktualnego statusu KRS, w zakresie dotyczącym przede wszystkim sposobu kreowania jej składu oraz trybu funkcjonowania, jak również dokonanie oceny aktów urzędowych Prezydenta RP, wydawanych w toku wskazanego postępowania, pod kątem wymogów ich ważności.
Kompleksowa ocena zgodności z Konstytucją procedury nominacyjnej sędziów Sądu Najwyższego nie może również abstrahować od kwestii związanych stricte z przebiegiem postępowania dotyczącego nawiązania stosunku służbowego sędziego SN, regulowanych przez obie, wskazane wyżej ustawy.
[hidepost]
Problem zgodności z Konstytucją przepisów regulujących status KRS na gruncie ustawy o KRS w brzmieniu nadanym nowelizacją z 8.12.2017 r.
Dnia 26.9.2017 r. Prezydent skierował do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej projekt ustawy o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw. Jego materia – podobnie jak w przypadku ustawy, uchwalonej 12.7.2017 r. na podstawie projektu rządowego – objęła zmianę dotychczasowego trybu wyboru członków do KRS spośród sędziów, nowe regulacje dotyczące trybu działania Rady oraz kwestie związane z zakończeniem kadencji jej dotychczasowych członków, wybranych spośród sędziów Sądu Najwyższego, sądów powszechnych, sądów administracyjnych i sądów wojskowych. Nowelizację ustawy o KRS Sejm uchwalił 8.12.2017 r.
Rzetelna i merytoryczna ocena rozwiązań, przyjętych w obecnie obowiązującej ustawie o KRS, nie może abstrahować od nawiązania do istoty i genezy tego organu w polskim porządku ustrojowym. Utworzenie KRS w 1989 r. stanowiło bowiem bezpośredni wyraz idei odejścia od upolitycznienia wymiaru sprawiedliwości, charakterystycznego dla systemu rządów okresu Polski Ludowej i ówczesnej praktyki ustrojowej4. Krajowa Rada Sądownictwa powołana została do ochrony fundamentalnej w demokratycznym państwie prawa zasady niezawisłości sędziowskiej, co zarówno w okresie tzw. przekształceń ustrojowych, jak i pod rządami obecnej Konstytucji wielokrotnie eksponował w orzeczeniach Trybunał Konstytucyjny5. Rolę patrona niezależności sądów i niezawisłości sędziów przypisała Radzie również obecna Konstytucja (art. 186 ust. 1). Należy przy tym wyraźnie podkreślić, że Krajowa Rada Sądownictwa nie jest wyłącznie organem reprezentującym środowiska sędziowskie. Jej „ponadkorporacyjny” wymiar determinuje bowiem konstytucyjny status organu par excellence państwowego oraz przyznane kompetencje. W doktrynie prawa konstytucyjnego wskazuje się jednoznacznie, że w zakresie nałożonych na nią zadań, KRS wyznacza drogę zawodowego awansu sędziów, czuwa nad właściwą organizacją pracy wymiaru sprawiedliwości oraz przestrzeganiem przez sędziów etyki zawodowej6. Co prawda hybrydowa struktura Rady budzi niekiedy doktrynalne wątpliwości, odnoszące się do precyzyjnego zaszeregowania jej w systemie organów państwowych7, jednak systematyka obowiązującej Konstytucji przesądza o umiejscowieniu KRS w strukturze władzy sądowniczej, mimo że KRS nie sprawuje wymiaru sprawiedliwości8.
Najważniejszym spośród zadań KRS jest udział w procesie decydowania o personalnej obsadzie stanowisk sędziowskich. Zgodnie z ugruntowanym poglądem Trybunału Konstytucyjnego, warunkiem właściwego wykonywania tego zadania jest zachowanie niezależności KRS względem innych organów władzy, zwłaszcza władzy wykonawczej9. Stąd – w poprzednio obowiązującym stanie prawnym – zasadniczą grupę członków KRS stanowili sędziowie, wybierani przez gremia sędziowskie w ramach poszczególnych kategorii sądów (art. 13 i 14 ustawy w brzmieniu przed nowelizacją z 8.12.2017 r.). Ich głosy w istocie decydowały o przedstawieniu Prezydentowi kandydata na stanowisko sędziego. Taka formuła w pełni realizowała zakaz nadmiernej ingerencji ustawodawcy w konstytucyjnie ukształtowany system kreowania składu i funkcji tego organu.
W obecnym kształcie ustawa stanowi, że 15 członków Rady, rekrutujących się spośród sędziów Sądu Najwyższego, sądów powszechnych, sądów administracyjnych i sądów wojskowych, wybieranych jest przez Sejm na wspólną czteroletnią kadencję (art. 9a ust. 1). Artykuł 9a ust. 3 ustawy stanowi, że kadencja ta rozpoczyna się z dniem następującym po dniu, w którym dokonano ich wyboru. Z tym dniem kończy się również kadencja sędziów, zasiadających w składzie poprzedniej Rady. Kandydatów na członków Rady z grona sędziów przedstawiają Marszałkowi Sejmu grupy co najmniej 2000 obywateli Rzeczypospolitej Polskiej, którzy ukończyli 18. rok życia, mają pełną zdolność do czynności prawnych i korzystają z pełni praw publicznych oraz grupy co najmniej 25 sędziów, z wyłączeniem sędziów w stanie spoczynku. Tak ukształtowana procedura wyboru sędziów do Krajowej Rady Sądownictwa przez Sejm jawi się jako rażąco sprzeczna z dotychczasowymi, demokratycznymi standardami, zwłaszcza w odniesieniu do zasady niezależności sądów i niezawisłości sędziów. Zasadniczo przesądza o tym praktyczne pozbawienie wpływu środowisk sędziowskich na wybór sędziów do KRS. W zakresie dotyczącym zagwarantowania reprezentacji w KRS sędziów poszczególnych rodzajów i szczebli sądów, regulacja ustawowa, zgodnie z którą, „dokonując wyboru (…) Sejm, w miarę możliwości, uwzględnia potrzebę reprezentacji w Radzie sędziów poszczególnych rodzajów i szczebli sądów (art. 9a ust. 2) stanowi wręcz regres względem rozwiązań, przyjętych uprzednio w ustawie z 12.7.2017 r., której podpisania Prezydent odmówił. Niezależnie bowiem od licznych mankamentów ówczesnego przedłożenia, przewidywała ona bezpośrednie wybory członków Rady przez gremia sędziowskie, wprowadzając mechanizmy realnie gwarantujące udział w składzie KRS przedstawicieli sądów niższych szczebli, zwłaszcza rejonowych.
[/hidepost]