Artykuł 75 § 1a Kodeksu karnego – oczekiwania a rzeczywistość
Środki masowego przekazu systematycznie prezentują przypadki stosowania przemocy w rodzinie, niektóre bardzo drastyczne. Pokazywane czy opisywane historie wywołują żywe reakcje społeczne i w zasadzie wszyscy są zgodni co do tego, że obowiązujące prawo powinno zawierać instrumenty pozwalające na skuteczne reagowanie na tego rodzaju patologie. Instrumenty takie miała zapewnić nowelizacja ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie1. Czy polski ustawodawca sprostał tym zadaniom? Poniżej przedstawiamy przebieg prac legislacyjnych oraz uwagi co do możliwości stosowania w praktyce wprowadzonego do Kodeksu karnego z dniem 1.8.2010 r. art. 75 § 1a.
[hidepost=1]
Zarządzenie wykonania kary pozbawienia wolności na podstawie art. 75 § 1a Kodeksu karnego
1) Uchwalenie
Od 20.11.2005 r. obowiązuje w Polsce ustawa z 29.7.2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie2. Z jej preambuły wynika, że została uchwalona w celu „zwiększenia skuteczności przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz inicjowania i wspierania działań polegających na podnoszeniu świadomości społecznej w zakresie przyczyn i skutków przemocy w rodzinie”. Po dwóch i pół roku jej obowiązywania do laski marszałkowskiej wpłynął poselski projekt ustawy z 30.5.2008 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz o zmianie niektórych innych ustaw3. W jego uzasadnieniu wskazano, że rozwiązania wprowadzone w życie przez PrzemRodzU przyczyniły się do realnej poprawy sytuacji osób krzywdzonych4. Z kolei zapoczątkowane wtedy szerokie dyskusje społeczne, jakie toczyły się z udziałem osób pracujących na rzecz ofi ar przemocy w rodzinie, dały impuls do przygotowania nowelizacji ustawy tak, by mogła jeszcze lepiej spełniać swoje zadania. Swój projekt zmian w ustawie przygotował również rząd. W dniu 12.2.2009 r. złożył projekt ustawy o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz niektórych innych ustaw5. Także w tym przypadku powodem przygotowania zmian była potrzeba bardziej skutecznej walki ze zjawiskiem przemocy w rodzinie. W obydwu projektach podkreślono m.in. konieczność zapewnienia skutecznej ochrony ofi ar przemocy oraz stworzenie mechanizmów ułatwiających izolację ofi ar od sprawców. O ile projekt poselski w zakresie przepisów karnych skupiał się jedynie na sposobie postępowania z, jak to określono, „osobami podejrzanymi o stosowanie przemocy w rodzinie”, rząd zaproponował także specjalny sposób postępowania wobec osób stosujących przemoc lub groźbę jej zastosowania, które były już poprzednio z tego powodu karane. Do PrzemRodzU miałby zostać dodany art. 12b, zgodnie z którym złożenie przez kuratora wniosku o zarządzenie wykonania kary pozbawienia wolności lub odwołanie warunkowego przedterminowego zwolnienia z powodu ponownego użycia przemocy lub groźby jej użycia miało skutkować zatrzymaniem i przymusowym doprowadzeniem skazanego na posiedzenie w przedmiocie rozpoznania wniosku. Wydane postanowienie o zarządzeniu wykonania kary pozbawienia wolności lub odwołaniu warunkowego przedterminowego zwolnienia podlegałoby wykonaniu z chwilą wydania. Sąd wydający postanowienie albo sąd właściwy do rozpoznania zażalenia mógłby wstrzymać wykonanie postanowienia.
Problematyka przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz propozycje zmian w obowiązujących przepisach wywołały żywe zainteresowanie społeczne. W dniu 31.3.2009 r. odbyło się wysłuchanie publiczne, w którym swój udział zgłosiło aż 60 podmiotów i osób prywatnych. W dalszym toku prac legislacyjnych projekty poselski i rządowy skierowano do komisji nadzwyczajnej celem wspólnego rozpatrzenia i sporządzenia wspólnego sprawozdania6. Podkomisja spotkała się łącznie 14 razy, efektem jej prac była m.in. propozycja dokonania zmiany art. 75 KK poprzez dodanie po § 1 tego przepisu § 1a, nakładającego na sąd obowiązek obligatoryjnego zarządzenia wykonania kary pozbawienia wolności, jeżeli skazany za przestępstwo popełnione z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej wobec osoby najbliższej zamieszkującej wspólnie ze sprawcą, w okresie próby rażąco narusza porządek prawny ponownie używając przemocy lub groźby bezprawnej wobec osoby najbliższej zamieszkującej wspólnie ze sprawcą7. Pomimo zgłaszanych zastrzeżeń oraz świadomości posłów co do kontrowersyjności takiego rozwiązania, zmiana zaproponowana przez podkomisję została przegłosowana w proponowanym kształcie, z niewielką korektą uwzględniającą poprawki Senatu8.
Uchwalona w dniu 10.6.2010 r. ZmPrzemRodzU z dniem 1.8.2010 r. wprowadziła do KK art. 75 § 1a w brzmieniu: „Sąd zarządza wykonanie kary jeżeli skazany za przestępstwo popełnione z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej wobec osoby najbliższej lub innej osoby małoletniej zamieszkujących wspólnie ze sprawcą w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, ponownie używając przemocy lub groźby bezprawnej wobec osoby najbliższej lub innej osoby małoletniej zamieszkujących wspólnie ze sprawcą”9. Wbrew intencjom ustawodawcy nowelizacja ta nie przyniosła zakładanych skutków w postaci zapewnienia lepszej ochrony ofi arom przemocy domowej i nie stała się skutecznym orężem wobec skazanych za przestępstwa z art. 207 KK, ponownie dopuszczających się przemocy lub groźby jej użycia. Powodem tego wydaje się być budowa przepisu oraz użyte w nim pojęcia, uniemożliwiające nie tylko jednoznaczną, ale chociażby przypuszczalną interpretację. Dochodzą do tego podnoszone już na etapie prac legislacyjnych wątpliwości dotyczące w ogóle celowości wprowadzania art. 75 § 1a do KK oraz skutków, jakie pozwoli osiągnąć10.
[/hidepost]