Czemu mają służyć oceny okresowe sędziów?
Oceniając cytowaną na wstępie wypowiedź wiceministra sprawiedliwości w kontekście zaprezentowanej sekwencji wydarzeń oraz przedstawionych stanowisk można zaryzykować twierdzenie, że pomysł wprowadzenia ocen okresowych sędziów nie jest oparty na merytorycznych przesłankach, lecz na z góry przyjętych, niezweryfikowanych założeniach. Co więcej, zachodzi obawa, że pomysł ten będzie forsowany w sposób arbitralny, bez względu na opinie przedstawicieli środowiska12, autorytet organów takich jak KRS13 i wagę czy też trafność użytych argumentów. Podważa to sens dyskursu społecznego, zniechęca do aktywnego uczestnictwa w pracach nad reformą. Wyniki ostatnich rozmów prowadzonych przez Ministerstwo Sprawiedliwości z przedstawicielami KRS-u i SSP „Iustitia” zdają się potwierdzać zaprezentowaną tezę. Zadeklarowana przez ministra sprawiedliwości – Krzysztofa Kwiatkowskiego na spotkaniu 28.5.2010 r. korekta projektu, mająca uwzględniać postulaty środowiska, sprowadza się jedynie do zmiany nazewnictwa14. Zamiast uregulowania w ustawie zasad przeprowadzania wizytacji, których efektem będzie możliwie dokładna analiza pracy sędziego, ze wskazaniem ewentualnych uchybień, ale bez wystawiania cenzurki, przedstawiono nową wersję art. 106a § 3 zawierającą nadal cztery (tej samej treści) oceny nazwane już jednak „wynikami okresowej oceny ustalanymi na poziomach: wyróżniającym, zadowalającym, zadowalającym ze wskazaniami uchybień i niezadowalającym”.
Według najnowszej wersji projektowanego art. 106a § 3 PrUSP wynik okresowej oceny pracy sędziego ustala się na następujących poziomach:
1) w całym okresie objętym oceną sędzia wyróżniał się w wypełnianiu powierzonych obowiązków, przy dużym obciążeniu pracą i dużej złożoności rozpoznawanych spraw lub powierzanych zadań,
2) w okresie objętym oceną i w danych warunkach sędzia wykonywał powierzone obowiązki w stopniu zadowalającym,
3) w okresie objętym oceną i w danych warunkach sędzia wykonywał powierzone obowiązki w stopniu zadowalającym, lecz stwierdzono istotne uchybienia wymagające niezwłocznego wyeliminowania, uzasadniające podjęcie czynności kontrolnych w okresie krótszym, niż wynikający ze zwykłego toku przeprowadzania okresowej oceny pracy,
4) w całym okresie objętym oceną i w danych warunkach sędzia wykonywał swoje obowiązki w sposób niezadowalający.
Omówienie i ocena proponowanych zmian
Publiczna dyskusja o konieczności wprowadzenia ocen okresowych sędziów może stwarzać wrażenie, że aktualnie sędziowie takim ocenom nie podlegają. Nic bardziej mylnego. W powołanej opinii KRS zaznaczono, że na podstawie obowiązujących przepisów cyklicznie dokonuje się oceny pracy sędziów poprzez wizytacje i lustracje sądów oraz wydziałów. Sprawozdanie z takiej wizytacji czy lustracji zawiera także ocenę pracy poszczególnych sędziów w kontekście funkcjonowania sądu. Dodatkowo w każdym wydziale prowadzona jest szczegółowa statystyka obrazująca ruch spraw: obciążenie i efektywność poszczególnych sędziów (liczba załatwianych spraw), stabilność orzecznictwa, terminowość sporządzania uzasadnień. Należy też podkreślić, że wszystkie orzeczenia merytoryczne i większość orzeczeń formalnych podlega kontroli instancyjnej, zaś opieszałość może stanowić podstawę tzw. skargi na przewlekłość postępowania. Kontrolę pracy sędziego może zainicjować skarga składana w ramach nadzoru administracyjnego. W końcu każdy awans sędziego poprzedza przegląd i szczegółowa analiza jego referatu.
Stosownie do projektowanego art. 106a § 1 PrUSP ocena pracy sędziów ma obejmować analizę sprawności i efektywności w podejmowaniu czynności i kierowaniu postępowaniem, kultury urzędowania oraz przestrzegania praw stron i uczestników postępowania, umiejętności w zakresie jasnego i kompletnego formułowania wypowiedzi, procesu doskonalenia metodyki pracy i podnoszenia kwalifikacji.
Ustawowe kryteria zostały znacznie zmodyfikowane w przygotowywanych przez Ministerstwo Sprawiedliwości projektach formularzy ocen. Według doniesień medialnych przedmiotem oceny mają być:
- ogólne kwalifikacje zawodowe – umiejętność podejmowania decyzji (rozstrzyganie sporów); słuchanie i wymiana informacji (otwartość umysłu); przystosowywanie się do nowych sytuacji,
- prawnicze i techniczne kwalifikacje zawodowe – wykorzystywanie wiedzy prawniczej (zdolność do analizy); kierowanie rozprawą (swoboda wyrażania się); prowadzenie narad (delegacja); założenie i prowadzenie akt sprawy (przygotowanie),
- kwalifikacje organizacyjne i animacyjne – prowadzenie działań dążących do ożywienia wydziału (przyłączanie się, ich akceptacja); wyznaczanie celów i określanie niezbędnych ludzkich i materialnych zasobów (dotyczy sędziów pełniących funkcje administracyjne),
- zaangażowanie zawodowe – zdolność do pracy i skuteczność (prowadzenie spraw w jak najlepszych warunkach); doskonalenie wiedzy (potrzeby szkoleniowe); zawodowe relacje z innymi instytucjami (jakość relacji zawodowych)15.