Edukacja prawna młodzieży (Katowice, Wrocław, Poznań, Warszawa)

Sędziowie od dawna angażowali się w akcje mające na celu poprawę świadomości prawnej młodzieży. Były to jednak działania rozproszone, incydentalne, o niewielkim zakresie oddziaływania. Często polegały na pojedynczych wizytach w szkołach i pogadankach z uczniami. Kilka lat temu sędziowie związani z Oddziałem Śląskim Stowarzyszenia Sędziów Polskich „Iustitia” w Katowicach postanowili to zmienić. Przystąpili do realizacji długofalowego projektu „Edukacja prawna młodzieży”. Po jakimś czasie przyłączyły się do niego kolejne oddziały Stowarzyszenia: we Wrocławiu, Poznaniu i Warszawie. W ten sposób doszło do powstania pierwszej sędziowskiej platformy edukacyjnej obejmującej swoim zasięgiem istotną część naszego kraju. Realizacja projektu mieści się w statutowych zadaniach Stowarzyszenia, do których należy urzeczywistnianie zasad demokratycznego państwa prawnego, umacnianie niezależności sądów i niezawisłości sędziów oraz troska o ich autorytet, dążenie do pełnej realizacji praw człowieka i wolności obywatelskich, a także budowanie pozytywnego wizerunku sędziów i sądów.
[hidepost]

Założenia projektu

Projekt w części zapełnia lukę, jaka występuje w programach nauczania w szkołach ponadpodstawowych, co pośrednio skutkuje bardzo niskim poziomem świadomości prawnej całego społeczeństwa. Jest on realizowany w oparciu o program opracowany przez Oddział Śląski. Program obejmuje podstawową wiedzę o pozycji ustrojowej sędziów i sądów, a także o prawie cywilnym, prawie karnym, prawie rodzinnym oraz zagadnieniach prawnych związanych z internetem. Cykl składa się z czterech wykładów:

1. internet – zasady bezpiecznego korzystania z zasobów sieci (pobieranie filmów, muzyki itp.), odpowiedzialność za naruszenie praw autorskich, udostępnianie danych osobowych własnych i osób trzecich, dobra osobiste i odpowiedzialność za ich naruszenie, podstawowe zasady zawierania umów przez internet, np. w sklepach internetowych i na serwisach aukcyjnych;
2. prawo cywilne z elementami prawa pracy – zasady uczestnictwa w obrocie prawnym, w tym: zdolność do czynności prawnych, zawierania i wykonywania umów (ze szczególnym uwzględnieniem ochrony konsumentów), zasady dziedziczenia, odpowiedzialność za czyny niedozwolone, a także formy i zasady prowadzenia działalności gospodarczej, podejmowania zarobkowania w ramach umowy o pracę oraz na podstawie umów cywilnoprawnych;
3. prawo karne – zasady odpowiedzialności karnej (zwłaszcza z uwzględnieniem kryterium wieku), różnice między wykroczeniem a przestępstwem, kwestie dotyczące alkoholu i narkotyków, zagrożenia wynikające z przynależności do różnego rodzaju nieformalnych grup (np. kibice drużyn piłkarskich);
4. prawo rodzinne – władza rodzicielska, prawa i obowiązki dziecka, funkcjonowanie dziecka w rodzinie patologicznej, z uwzględnieniem informacji, gdzie szukać pomocy, oraz zagadnienia dotyczące problematyki dziecka jako małoletniego rodzica, w tym ustalenia ojcostwa, uznanie ojcostwa, alimenty, adopcja, rodzicielstwo zastępcze, a także zasady odpowiedzialności dziecka w świetle ustawy z 26.10.1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich¹.

Oprócz prawa materialnego, w sposób jak najbardziej obrazowy, na lekcjach poruszane są zagadnienia procesowe takie jak obowiązki świadka, prawa i obowiązki strony (np. dlaczego warto odbierać korespondencję z sądu i zasięgać porady prawnej u adwokata lub radcy prawnego).

Sędziowie mówią także o zasadach ustrojowych, organizacji sądownictwa, niezawisłości sędziów i niezależności sądów, podkreślając dlaczego są one tak ważne dla każdego człowieka.

Organizacja i przebieg zajęć

1. Uwagi ogólne o realizacji projektu

Zajęcia prowadzą nieodpłatnie sędziowie – członkowie Stowarzyszenia i osoby niezrzeszone, w tym pracownicy naukowi, doktoranci i studenci. Ostatnio do projektu dołączyli doradcy podatkowi w związku z poszerzeniem programu o zagadnienia prawa podatkowego.

Przekazywane uczniom informacje mają być jak najbardziej praktyczne. Prelegenci starają się, aby wiedza była przedstawiana młodzieży w interesujący i przystępny sposób. Często odwołują się do przykładów z życia codziennego. Podstawowym założeniem jest otwarty charakter lekcji, a nie sztywne trzymanie się planu. Prelegenci nastawieni są przede wszystkim na dyskusję, interakcję z młodzieżą. Inaczej, niż na typowych lekcjach, zasadą jest, że można przerywać prowadzącemu. Z sali padają pytania, czasem bardzo zaskakujące, niekoniecznie obejmujące materię zajęć, np. czy trzeba mieć znajomości żeby zostać sędzią; czy sędziowie biorą łapówki; ile zarabiają? Uczniowie często szukają rozwiązania problemów, które dotykają ich osobiście, lub ich bliskich czy kolegów.

Oczywiście poziom zaangażowania uczniów w poszczególnych szkołach, a nawet klasach, jest różny. Zdarza się jednak, że zainteresowanie jest tak duże, że uczniowie, a nawet nauczyciele zostają po lekcjach w celu indywidualnej dyskusji z prowadzącym. To znak, że obecność sędziów w szkołach ma sens.
[/hidepost]