Forum Współpracy Sędziów

Artykuł przedstawia genezę idei forum ogółu sędziów, która umożliwić ma formułowanie wypowiedzi w debacie publicznej przez gremium reprezentatywne dla środowiska sędziowskiego. Prezentowane są poszczególne etapy tworzenia się oddolnej inicjatywy o charakterze samorządowym zapoczątkowanej uchwałami połączonych zebrań: Przedstawicieli Zgromadzeń Ogólnych Sędziów Okręgów oraz Przedstawicieli Zebrań Sędziów Sądów Apelacyjnych z 20.3.2017 r.
[hidepost]

Wstęp

Rozpatrując wniosek KRS w sprawie zgodności z Konstytucją RP przepisów ustawy – PrUSP dotyczących nadzoru ­administracyjnego Ministra Sprawiedliwości nad działalnością sądów¹, Trybunał Konstytucyjny podkreślił, że jest świadomy tego, że istnieją różne systemy relacji między władzą sądowniczą a władzą wykonawczą w zakresie organizacji wymiaru sprawiedliwości. Twierdzenie wnioskodawcy, że funkcjonujące rozwiązanie budzi wątpliwości natury ustrojowej, TK uznał za znajdujące się poza zakresem swojej kognicji i stwierdził, że dyskusja o generalnym kształcie nadzoru nad działalnością administracyjną nie powinna toczyć się w Trybunale.

Powyższa konstatacja została przytoczona jako przykład poszukiwania przez władzę sądowniczą sposobów wyrażenia swego zdania w ważnych dla niej kwestiach. Skarga konstytucyjna wniesiona przez organ składający się w przeważającej liczbie z sędziów, pozwoliła wyartykułować w oficjalnej formie poglądy na dany temat i poddać je publicznej dyskusji. Jednak słusznie zauważono w cytowanym orzeczeniu, że niekwestionowaną potrzebę dyskusji można i trzeba realizować na różne sposoby, także bez uciekania się do wnoszenia skarg konstytucyjnych. Debata o kształcie nadzoru administracyjnego jest jedną z wielu, które należy przeprowadzić w trosce o ukształtowanie prawa gwarantującego dobre funkcjonowanie polskiego sądownictwa.

Wiedza i doświadczenie sędziów nabyte w toku stosowania prawa mogą posłużyć wzbogaceniu treści takich debat oraz ich efektów, o ile tylko reprezentacja trzeciej władzy będzie miała możliwość, aby publicznie się wypowiedzieć.

Sędziowie a debata publiczna

Dyskurs społeczny (debata publiczna) jest niezbędny dla zapewnienia jawności i przejrzystości działania organów państwa, rozliczalności decydentów, zaangażowania interesariuszy w realizację zadań publicznych dla realizacji wspólnego dobra. Dyskurs społeczny sprzyja harmonijnemu rozwojowi społecznemu i gospodarczemu, pozwala też na uniknięcie wielu potencjalnych konfliktów społecznych.

Jednym z tematów publicznej dyskusji w Polsce jest funkcjonowanie trzeciej władzy, z reguły krytycznie postrzegane. Zgłaszane są sposoby poprawy istniejącego stanu rzeczy, politycy licytują się promując rozliczne pomysły i szermując słowem ,,reforma”. Niestety, wielokrotnie wypowiedzi mniej czy bardziej prominentnych polityków kierowane przeciwko sędziom i sądom, formułowane są w tonie, który pozostawia wiele do życzenia. Wprawdzie art. 10 EKPC ² określa, że jedną z przyczyn (celów) umożliwiających ograniczenie swobody wypowiedzi jest ,,zagwarantowanie powagi i bezstronności władzy sądowej”, jednak w polskich realiach przepis ten stanowi dość słabe zabezpieczenie³.

Sędziowie nie mogą i nie chcą milczeć w sprawach dotyczących sądownictwa. Sami, bywając usposobieni krytycznie do pewnych rozwiązań, są też gotowi odpowiadać na krytykę, zwłaszcza gdy jest nieuzasadniona, powielająca niesprawiedliwe oceny czy szkodliwe mity od lat przewijające się w debacie na temat sądownictwa. Pogląd, że sędzia wypowiadać się powinien tylko poprzez swoje wyroki słusznie odchodzi do lamusa⁴. Oczywiście wszystkie publiczne wypowiedzi sędziego, tak jak każde jego zachowanie mieścić się powinny w granicach wyznaczonych prawem⁵. Coraz częściej w prasie pojawiają się artykuły pisane przez sędziów, jednak są to pojedyncze, do tego rozproszone głosy, wyrażające tylko opinie ich autorów, z którymi inni sędziowie nie muszą się zgadzać. Powstaje więc pytanie: jak sędziowie in gremio mogą zabrać głos w sposób reprezentatywny dla całego środowiska.

Geneza idei forum ogółu sędziów

Naturalnym pretendentem do reprezentowania ogółu sędziów i publicznego zabierania głosu w ich imieniu jest, jak się wydaje, samorząd sędziowski.

Nazwę ,,samorząd sędziowski” wprowadziła do porządku prawnego ustawa z 27.7. 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych⁶, która nazwała tak po raz pierwszy istniejące od 1928 r. zgromadzenia ogólne sędziów, do 2001 r. traktowane jako organy sądów. Po zmianie ustrojowej z 1989 r. stworzono silny samorząd terytorialny, a liczne samorządy zawodowe wyposażono w samodzielne funkcje publiczno-prawne. Ustawa z 27.7.2001 r. natomiast uruchomiła w obrębie sądownictwa proces odwrotny. Zgromadzenia ogólne sędziów sądu apelacyjnego i sędziów okręgu utraciły wtedy prawo sprzeciwu w kwestii powołania i odwołania przez ministra prezesów sądów. W następnych latach stopniowo dokonywano ograniczania uprawnień samorządowych sędziów, zamiast je rozwijać. Wymaga podkreślenia fakt, że samorząd sędziowski nigdy nie miał i nie ma centralnej reprezentacji. Wręcz przeciwnie, charakteryzuje się rozproszoną strukturą funkcjonującą w zatomizowanym środowisku sędziów. Przewidziane ustawą organy samorządu reprezentują izolowane grupy sędziów. Podstawowa jednostka samorządu – zebranie sędziów danego sądu – jest wyrazicielem zdania tylko tych, którzy w nim orzekają. Ustawa zasadniczo sprowadza kompetencje zebrania do wysłuchania informacji prezesa o działalności sądu oraz wyrażenia opinii w tym zakresie. Równie wąsko przewidziano w ustawie kompetencje zgromadzeń ogólnych sędziów okręgu i sędziów apelacji, ograniczając je do funkcji opiniodawczych.
[/hidepost]