Informacje o sytuacji sędziów i sądownictwa w wybranych krajach

Serbia

W Serbii ukończony został proces mianowania na nowo sędziów. Został on dokonany w sposób niespotykany w żadnym europejskim państwie. W 2008 r. zostały przeprowadzone zmiany ustawowe, w szczególności uchwalona została ustawa o sędziach, zgodnie z którą miał być przeprowadzony na nowo proces rekrutacji wszystkich serbskich sędziów każdego szczebla. Już 24.11.2008 r. Konsultacyjna Rada Europejskich Sędziów (Consultative Council of European Judges – CCJE) wyraziła zaniepokojenie, że prowadzone prace legislacyjne mogą naruszyć niezależność sądownictwa. Pomimo tego ustawa weszła w życie i rozpoczął się proces naboru na stanowiska sędziowskie. W momencie jej wejścia wżycie w Serbii było 3149 sędziów. Nie wszyscy dotychczasowi sędziowie złożyli wnioski uznając, że ustawa ta nie może ich dotyczyć, skoro mają gwarantowaną przepisami Konstytucji Republiki Serbskiej nieusuwalność. Zgłosiło się około 5030 kandydatów, z czego 2483 sędziów. Proces rekrutacji trwał 3 miesiące i przebiegał w pośpiechu. W tym czasie przeanalizowano wszystkie kandydatury, co zważywszy na długość trwania posiedzeń Wysokiej Rady Sądownictwa (WRS), która miała go przeprowadzać, pozwoliło poświęcić na ocenę kwalifikacji jednego kandydata około 5 minut! Postępowanie miało charakter tajny i dotychczasowi sędziowie, którzy nie zostali wybrani, nie otrzymali jakichkolwiek decyzji w tej sprawie, a o tym, że nie zostali wybrani sędziami dowiedzieli się nie znajdując swych nazwisk na listach nominowanych! W tej sytuacji oni sami oraz reprezentujące ich Serbskie Stowarzyszenie Sędziów, zrzeszające ponad 60% sędziów, zaczęli domagać się wydania w ich sprawie decyzji oraz informacji o przyczynach odmowy powołania na stanowiska sędziowskie. WRS wydała wówczas 837 decyzje o odmowie powołania dotychczasowych sędziów na stanowiska sędziowskie, przy czym każda z nich posiadała identyczne uzasadnienie w postaci niespełnienia przez kandydata przesłanek niezbędnych do powołania na to stanowisko, tj. kompetencji zawodowych oraz etycznych. Nienominowani sędziowie serbscy wnieśli skargi do Sądu Konstytucyjnego. Ponieważ zgodnie z ww. ustawą 30.6.2010 r. wygasały kadencje sędziów dotychczasowych, Stowarzyszenie zwróciło się do Sądu Konstytucyjnego, aby rozpoznał skargi przed tą datą, albowiem z tym dniem sędziowie utracą swe urzędy i środki do życia, a sytuacja może się okazać nieodwracalna. Interwencja ta okazała się nieskuteczna, albowiem tylko jedna ze skarg została dotychczas rozpoznana – wyrokiem z 28.5.2010 r. Sąd Konstytucyjny uchylił decyzję WRS nakazując ponowne rozpatrzenie wniosku sędziego, który wniósł skargę7. W pozostałych wypadkach w świetle obowiązujących przepisów osoby, którym odmówiono nominacji, nie są już sędziami, aczkolwiek ich sytuacja prawna nie jest jasna wobec trwających postępowań przed Sądem Konstytucyjnym. W lutym 2010 r. misja ESS przebywała w Serbii potwierdzając doniesienia Serbskiego Stowarzyszenia Sędziów. W marcu 2010 r. ESS wystosowało w tej sprawie listy do Prezydenta, Premiera i Ministra Sprawiedliwości Republiki Serbskiej. W dniu 27.4.2010 r. Prezesi Serbskiego Stowarzyszenia Sędziów i Stowarzyszenia Prokuratorów Serbii otrzymali listy od Przewodniczącego Komisji Europejskiej Manuela Barroso i Wiceprzewodniczącej oraz Komisarz ds. sprawiedliwości, praw podstawowych i obywatelstwa Viviane Reding wyrażające zaniepokojenie zaistniałą sytuacją. Odnotować należy, że 1/3 sędziów – członków zarządu Serbskiego Stowarzyszenia Sędziów, w tym jego Prezesa Draganę ­Boljevic – uznano za niezasługujących na nominację sędziowską według nowych zasad. CCJE wydało deklarację stwierdzającą, że w opisanej sytuacji doszło do naruszenia podstawowej zasady nieusuwalności sędziów, że usunięcie sędziów z urzędu z powodu braku kwalifikacji profesjonalnych i etycznych może nastąpić po przeprowadzeniu postępowania dyscyplinarnego oraz, że cel tego całego procesu w postaci odzyskania zaufania opinii publicznej do systemu sądownictwa, może nie zostać osiągnięty, tak na poziomie krajowym, jak i międzynarodowym. W celu zredukowania negatywnych efektów powstałej sytuacji należy: szczegółowo uzasadnić każdą decyzję odmowną, wprowadzić efektywny środek odwoławczy do niezawisłego organu złożonego z sędziów spełniających określone kryteria i stosujących wspólnie ustaloną procedurę zgodną z Europejską Konwencją Praw Człowieka, z zagwarantowanym udziałem w charakterze obserwatorów sędziów z krajowych i międzynarodowych stowarzyszeń sędziowskich. Podczas postępowania odwoławczego sędziowie muszą mieć zagwarantowane wynagrodzenie pokrywające ich wydatki życiowe.