Istota sędziowskiego oporu

¹² Przykłady podaje I. Müller, Furchtbare Juristen, München 1989, s. 197–202.

¹³ W literaturze niekiedy zestawia się mimo wszystko te dwa przykłady, tj. z jednej strony, formułę Radbrucha i słynny spór Harta z Fullerem, z drugiej zaś, konflikt sumienia i prawnego obowiązku sędziów amerykańskich orzekających w sprawach niewolnictwa – tak np. J. Feinberg, Natural Law. The Dilemmas of Judges Who Must Interpret Immoral Laws [w:] idem, Problems at the Roots of Law. Essays in Legal and Political Theory, Oxford–New York 2003, s. 3–36 oraz J.C. Oleson, The Antigone Dilemma: When the Paths of Law and Morality Diverge, „Cardozo Law Review” Nr 2/2007, vol. 29, s. 669–702.

¹⁴ Szeroko na ten temat J.S. Martinez, The Slave Trade and the Origins of International Human Rights Law, Oxford–New York 2012; na temat oceny amerykańskiego niewolnictwa z punktu widzenia ówczesnego prawa międzynarodowego zob. także E. Dal Lago, American Slavery, Atlantic Slavery, and Beyond: The U.S. „Peculiar Institution” in International Perspective, Boulden 2011.

¹⁵ J. Zajadło, Sędziowie i niewolnicy. Szkice z filozofii prawa, Gdańsk 2017.

¹⁶ Por. np. P. Butler, When Judges Lie (and When They Should), „Minnesota Law Review” 2007, vol. 91, s. 1785–1828.

¹⁷ R.M. Cover, Justice Accused. Antislavery and the Judicial Process, New Haven–London 1975.

¹⁸ Ibidem, s. 197 i n.

¹⁹ Tak Cover już w 1968 r. w recenzji ksiażki R. Hildretha, Atrocious Judges: Lives of Judges Infamous as Tools of Tyrants and Instruments of Oppression, New York 1856, „Columbia Law Review” Nr 5/1968, vol. 68, s. 1003–1008.

²⁰ Zdaniem P. Butlera (op. cit., s. 1791 i n.) subwersja (subversion) tym różni się od orzekania kreatywnego (creative judging), że temu ostatniemu nie towarzyszy świadomość postępowania contra legem; wręcz przeciwnie, w przypadku orzekania kreatywnego sędzia działa w przekonaniu zgodności z prawem, nawet jeśli jego interpretacja nie ma oparcia we wcześniejszym orzecznictwie.

²¹ R.M. Cover, op. cit., s. 197 i n.

²² A.E. Keir Nash, Fairness and Formalism in the Trial of Blacks in the State Supreme Courts of the Old South, „Virginia Law Review” Nr 1/1970, vol. 56, s. 64–100.

²³ M. Tushnet, The American Law of Slavery, 1810–1860: Considerations of Humanity and Interest, Princeton 1981.

²⁴ P. Karsten, Heart versus Head: Judge-Made Law in Ninieteenth-Century America, Chapel Hill–London 1997.

²⁵ Przypomina to po części cytowane wyżej radbruchowskie oskarżenie pod adresem pozytywizmu prawniczego.

²⁶ R. Dworkin, The Law of Slavecatchers, Times Literary Supplement z 5.12.1975 r., s. 1437.

²⁷ W.M. Nelson, The Impact of the Antislavery Movement upon Styles of Judicial Reasoning in Nineteenth Century America, „Harvard Law Review” Nr 3/1974, vol. 87, s. 513–566.

²⁸ A.J. Sebok, Legal Positivism and American Slave Law, op. cit., s. 114; szerzej na temat tradycji pozytywistycznych w jurysprudencji amerykańskiej: idem, Legal Positivism in American Jurisprudence, Cambridge 1998 (w tym na temat znaczenia orzeczeń Lemueal Shawa, s. 48 i n.).

²⁹ J.M. Schmitt, The Antislavery Judge Reconsidered, „Law and History Review” Nr 3/2011, vol. 29, s. 797–834.

³⁰ Na konieczność takiej interpretacji zwraca też uwage J.B. Dyer, Natural Law and the Antislavery Constitutional Tradition, New York–Cambridge 2012.

³¹ K. Pałecki (red.), Neutralization of Values in Law, Warszawa 2013.

³² Tak np. H.P. Graver, op. cit., s. 289 z powołaniem się na R. Dworkina, a zwłaszcza na następującą opinię E. Blankenburga, The purge of lawyers after the breakdown of the East German Communist Regime, „Law and Social Inquiry”, Nr 1/1995, vol. 20, s. 230: „Civil disobedience is not only a right of citizens in defending against infringements of governments; it becomes a commitment for public officials if government is infringing on citizens’ basic rights”. Por. także Civil Disobedience – The Role of Judges – Ninth Circuit Affirms Mandatory Sentence – Unites States v. Hungerford, „Harvard Law Review”, vol. 102/2007, s. 1988–1995.

³³ Z bardzo bogatej już literatury por. szerzej na temat jego założeń np. L.B. Solum, Virtue Jurisprudence: Towards an Areatic Theory of Law [w:] L. Huppes-Cluysenaer, N.M.M.S. Coelho (red.), Aristotle and the Philosophy of Law: Theory, „Practice and Justice” 2013, s. 1–31.

³⁴ G.E.M. Anscombe, Modern Moral Philosophy, „Philosophy” Nr 124/1958, vol. 33, s. 1–19.

³⁵ H. Frank, Nationalsozialistisches Handbuch für Recht und Gesetzgebung, München 1935, s. 4.