Kryzys sądownictwa we Francji

Nowy podział okręgów sądowych

Poprzednia minister sprawiedliwości Rashida Dati wprowadziła na polecenie Nicolasa Sarkozy i ku powszechnemu niezadowoleniu nowy podział okręgów sądowych, tzw. carte judiciaire. Okręgi sądowe zostały znacząco powiększone, co skutkowało zamknięciem wielu sądów. Jednocześnie sądy, które przejmowały obowiązki tych likwidowanych, nie zostały wystarczająco wyposażone, aby przejąć przypadające im nowe obowiązki i kierowany do nich zlikwidowanych sądów personel. Pod znakiem zapytania stanęło dalsze istnienie małych sądów położonych w odleglejszych częściach Francji. Pod koniec 2008 r. ina początku 2009 r. zlikwidowano 62 spośród 271 sądów pracy (conseils de prud’homme) i 55 spośród 185 sądów gospodarczych (tribunaux de commerce). Na początku 2010 r. zlikwidowano 178 spośród 473 sądów rejonowych (tribunaux d’instance). Ten sam los czeka w 2011 r. 23 spośród 181 sądów okręgowych (TGI). Te daleko idące środki podjęto wbrew woli większości pracowników. Ówczesna minister sprawiedliwości nie okazała ani razu zainteresowania poważną rozmową ze związkami zawodowymi15.

Planowana likwidacja instytucji sędziów śledczych bez zmiany roli procesowej prokuratury

Francuskijuge d’instructionto instytucja sama w sobie. Prowadzenie śledztwa może mu zlecić prokuratura, ale także pokrzywdzony. Od tego jednak momentu prowadzi śledztwo samodzielnie. Jest to niezawisły, wyspecjalizowany sędzia, który jest nieusuwalny16. Umożliwiało to często prowadzenie we Francji spektakularnych i szeroko zakrojonych śledztw w budzących kontrowersje, politycznych sprawach. Od wydania ustawy z 15.6.2000 r. sędzia śledczy nie może już sam zastosować aresztu w stosunku do podejrzanego, musi złożyć stosowny wniosek w tym zakresie do wprowadzonych tą ustawą sędziów ds. wolności izatrzymania (juge des libertés et de la detention – JLD). Ten sędzia jest także właściwy w zakresie decyzji ograniczających prawa człowieka wo wiele liczniejszych postępowaniach, które są prowadzone samodzielnie przez prokuraturę.

Nicolas Sarkozy już od 2009r. planuje likwidację instytucji juge d’instruction17. Powstał projekt odpowiedniej ustawy. Stosownie do niego, podobnie jak w Niemczech, tylko prokuratura ma być odpowiedzialna za prowadzenie wszystkich postępowań przygotowawczych. Decyzje ograniczające prawa człowieka mają być podejmowane jednak każdorazowo przez sędziów ds. wolności izatrzymania – na wniosek prokuratora.

We Francji, podobnie jak w Niemczech, prokuratura jest zorganizowana na zasadzie hierarchicznego podporządkowania. Prokuratorzy są związani poleceniami służbowymi.

Zanim Prezydent mianuje szefów prokuratur okręgowych i prokuratorów generalnych, tylko zasięga opinii Najwyższej Rady Prokuratorów i Sędziów (Conseil superieur dla la magistrature – CSM), w przeciwieństwie do obsady stanowiska sędziego, na którą Rada musi wyrazić zgodę18. Zależność prokuratury i działających w niej magistrats od władzy wykonawczej oznacza według krytyków, koniec niezależnych śledztw, szczególnie w sprawach związanych z polityką. Argument Ministerstwa Sprawiedliwości, że sędziowie ds. wolności i zatrzymania będą nadal odpowiadać za decyzje związane z podstawowymi prawami człowieka, nie zmienia tych obaw z ich punktu widzenia, jako że taki sędzia, podobnie jak niemiecki sędzia śledczy, będzie się zajmował tylko fragmentami postępowania przygotowawczego, szczególnie będzie podejmował decyzje jedynie odnośnie do wniosków Prokuratury, nie może jednak sam nakazać prowadzenia czynności śledczych. Ponadto, nie jest on chroniony na swoim stanowisku, ponieważ jest on powoływany i odwoływany przez Prezesa Sądu Okręgowego (TGI) tylko po wysłuchaniu zgromadzenia sędziów.

Z tego powodu Syndicat de la magistrature domaga się, aby w przypadku usunięcia instytucji sędziego śledczego wprowadzić sędziowską niezawisłość dla Prokuratury i nieusuwalność sędziów ds. wolności i zatrzymania.

Protesty sędziów i prokuratorów we Francji nadal trwają. Przy tym nie są one w Europie odosobnione. Także w Austrii sędziowie i prokuratorzy strajkowali w lutym 2010 r.: przez cały tydzień, przy dużym zainteresowaniu mediów zajmowali się tylko aresztami i innymi niecierpiącymi zwłoki sprawami, aby zaprotestować przeciwko brakom kadrowym. Także we Włoszech sędziowie i prokuratorzy strajkowali w2010 r. zpowodu planowanych cięć wynagrodzeń. Wprzeciwieństwie do tego, w Niemczech dotychczasowe pogorszenie obsady i wynagrodzeń zostało bez oporu wyrównane poprzez wypracowanie godzin nadliczbowych. Ale czy długo tak pozostanie?

Tłumaczenie:

Barbara Zawisza**

dr Susanne Müller – od 1991 r. sędzia, w latach 1993–1995 prokurator, następnie ponownie sędzia w różnych sądach na południowym zachodzie Niemiec, od 2009 r. przewodnicząca małej izby karnej w sądzie okręgowym we Freiburgu, członek zarządu sekcji Neue Richtervereinigung w Baden-Württemberg. Artykuł stanowi przedruk artykułu zamieszczonego w „Neue Richtervereinigung” Nr 11/2010, s. 14 (oryginalny tytuł: „Justiz im Aufruhr-Angriffe auf die richterliche Unabhängigkeit in Frankreich”).

1 Jego treść dostępna w info-brief Syndicat de la Magistrature „J’essaime”, styczeń 2010, s. 14 in.; dostępne na: www.syndicat-magistrature.org.

2 We Francji na początku każdego roku odbywają się w każdym okręgu sądowym uroczyste rentrée – rodzaj uroczystości na otwarcie roku, podczas których w obecności prasy i zaproszonych gości prezes sądu lub prokurator okręgowy dokonuje podsumowania minionego roku iogłasza plany na następny rok.

3 Zob. opis contre-rentrés w info-brief Syndicat de la Magistrature „J’essaime”, styczeń 2010, s. 16 i n.; dostępne na: www.syndicat-magistrature.org.

4 Por. przegląd prasy w info-brief Syndicat de la Magistrature „J’essaime”, marzec 2010, s. 6 in.; dostępny na: www.syndicat-magistrature.org.

5 Por. Müller, Die Anwendung von Strafzumessungsregeln im deutsch-französischen Vergleich, Freiburg 2004, s. 63 in.

6 W styczniu 2007 r. było 582 takich sędziów przy liczbie ok. 8000 sędziów zawodowych iProkuratorów w całym kraju (Giunchard, Montagnier, Varinard, Debard, Institutions juridictionnelles, 2009, ak. 436).

7 Z wyjątkiem wykroczeń piątej klasy, które zostały w celu racjonalizacji postępowania przesunięte z kategorii występków do kategorii wykroczeń, jak np. umyślne uszkodzenie ciała powodujące niezdolność pokrzywdzonego do pracy nie dłuższą niż 8 dni.

8 Dalej jako: LOLF.

9 Guinchard, Montagnier, Varinard, Debard, op. cit., ak. 32.

10 Nawet jeśli w LOLF, w „najpiękniejszej mowie urzędniczej”, określa się w jednym zrozdziałów budżetu pt. „Mission Justice”, że jednym zcelów jest „podejmowanie w sprawach karnych decyzji o wysokiej jakości wrozsądnym terminie”, to jako wskaźniki są przewidziane tylko „średni czas reakcji prawno-karnej” lub „liczba prowadzonych przez sędziego spraw”.

11 Juges de proximité są wynagradzani według ilości przydzielonych spraw.

12 Por. oświadczenia prasowe Syndicat de la Magistrature z7.1.2010 r. iz 18.2.2010 r., dostępne na: www.syndicat-magistrature.org.

13 Por. Guinchard, Montagnier, Varinard, Debard, op. cit., ak. 196.

14 Por. oświadczenia prasowe Syndicat de la Magistrature z 29.9.2009 r., dostępne na: www.syndicat-magistrature.org.

15 Np. mianowany w 2007 r. „comité consultatif pour la carte judiciare” obradował tylko jeden raz, por. Guinchard, Montagnier, Varinard, Debard, op. cit., ak. 199.

16 Jednak od 2001 r. nie może pełnić tej funkcji dłużej niż 10 lat w jednym okręgu sądowym, ­Guinchard, op. cit., ak. 546.

17 To, że niezawisłość sędziowska jest dla niego nieistotna wynika jasno zjego najnowszego planu, aby także wsprawach karnych o występki wprowadzić ławę przysięgłych, która mogłaby przegłosować trzech sędziów zawodowych, ponieważ z reguły ich wymiar kary jest mniej surowy, niż życzyłaby sobie tego opinia publiczna (LeMonde, fr. 10.09.2010).

18 W taki sposób został mianowany Prokurator Okręgowy w Nanterre, pomimo negatywnej opinii CSM – ten sam prokurator, który od początku odmawiał wyznaczenia sędziego śledczego do prowadzenia śledztwa waferze Battencourt, która stała się aferą ówczesnego ministra pracy Erica Woerth.

19 Por. oświadczenia prasowe Syndicat de la Magistrature z 24.6.2009 r., dostęne na: www.syndicat-magistarture.org.

Barbara Zawisza – Sędzia Sądu Rejonowego dla Warszawy–Pragi-Północ w Warszawie, członek Zespołu ds. Współpracy Międzynarodowej Stowarzyszenia oraz Zespołu Informacyjnego.