O mediacji w Niemczech

Artykuł przedstawia regulacje prawne i praktykę mediacji w Niemczech. Wskazano w nim na rozróżnienie mediacji pozasądowej (ogólnej) i sądowej. Co do mediacji ogólnej wskazano, że prowadzą ją mediatorzy bez certyfikatu i mediatorzy z certyfikatem. Rynek mediatorów jest duży, obowiązuje zasada specjalizacji. Wskazano na działające stowarzyszenia mediatorów, np. Bundesverband der Mediation e.V. i MiKK e.V w Berlinie (Mediacje w Sprawach Konfliktów Międzynarodowych Związanych z Dziećmi), które współpracuje z Federalnym Urzędem Sprawiedliwości (Bundesamtem für Justiz) jako organem centralnym. Wyjaśniono, że mediatorzy działają jako samodzielni przedsiębiorcy. W zakresie mediacji sądowej wskazano, że istnieje od 2002 r. i prowadzi ją sędzia zawodowy. Aż do 2012 r. ta sytuacja nie była uregulowana. W 2012 r. weszła w życie ustawa o mediacji (Mediationsgesetz), która wprowadziła pojęcie „sędziego ugodowego”, który jest sędzią zawodowym. Sędzia ugodowy nie może rozstrzygać sprawy, a sprawa mediacyjna trafia do niego na mocy postanowienia sądu rozstrzygającego spór, za zgodą stron. Sędzia ugodowy przechodzi krótkie szkolenie z zakresu psychologii, wobec stron działa jak mediator, w przypadku porozumienia strony mogą przed nim zawrzeć ugodę, która po nadaniu jej klauzuli wykonalności jest tytułem wykonawczym. Omówiono również znaczenie mediacji w prawie rodzinnym, w tym w przypadku sporów transgranicznych. Na koniec dokonano krótkiego porównania przepisów polskiego i niemieckiego postępowania cywilnego. Zdaniem autora, mediacja jest rozwiązaniem przyszłościowym, służy porozumieniu społecznemu, przyśpiesza rozwiązywanie sporów, wzmacnia odpowiedzialność osobistą stron za wynik postępowania.
[hidepost]

Wprowadzenie

Fenomen mediacji istnieje w Niemczech od dawna. Ustawodawca definiuje mediację jako „postępowanie oparte na wzajemnym zaufaniu, w którym każda ze stron zarówno wspólnie, jak i samodzielnie stara się o dobrowolne zakończenie sporu przy udziale jednego lub kilku mediatorów”¹. Przytoczona definicja jest zbliżona do zawartej w art. 3 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/52/WE z 21.5.2008 r. w sprawie niektórych aspektów mediacji w sprawach cywilnych i handlowych².

Uwagi ogólne – mediacja pozasądowa

Profil osobowy mediatora może być różny. Zgodnie z definicją, mediatorem może być każda osoba, nawet dziecko³. Zawód mediatora nie jest reglamentowany, a tytuł „mediator” nie jest chroniony prawnie⁴. W Niemczech pracuje obecnie wielu mediatorów i istnieje w tym zakresie swoboda świadczenia usług.

MediationsG przewiduje jednak w § 5 tzw. „certyfikowanego mediatora”. W § 5 wymienione są wymagania, które spełniać musi taki mediator. Natomiast z § 6 MediationsG wynika kompetencja dla Ministra Sprawiedliwości do określenia w rozporządzeniu szczegółów kształcenia oraz szkolenia mediatorów. Rozporządzenie takie nie zostało jednak do chwili obecnej wydane⁵. Pomimo to § 5 MediationsG zawiera pewne wymagania dotyczące kształcenia mediatorów, zwłaszcza w zakresie technik negocjacyjnych i komunikacyjnych. Zgodnie z § 5 MediationsG, większość mediatorów musi odbyć dodatkowe w szkolenie. Generalnie rzecz ujmując, na rynku mediatorów niemieckich obowiązuje zasada specjalizacji. W Internecie można znaleźć wiele adresów mediatorów poszczególnych specjalizacji⁶. Istnieją także ­organizacje zrzeszające mediatorów, np. Bundesverband der Mediation e.V., założony w 1992 r. Ta organizacja ma ponad 2000 członków pracujących jako mediatorzy⁷. Wielu adwokatów również oferuje usługi mediatorskie.

Obecne stawki wynagrodzeń mediatorów oscylują między 80 a 300 euro za godzinę⁸.

Mediacja sądowa – sędzia jako mediator – sędzia ugodowy

Od dłuższego czasu występuje w Niemczech szczególny rodzaj mediacji, jakim jest mediacja sądowa. Odbywa się ona w ramach będącego już w toku postępowania sądowego. Taka forma mediacji istnieje od 2002 r. i jest praktykowana m.in. w Dolnej Saksonii. Mediację sądową prowadzi mediator będący sędzią, który nie prowadzi danego postępowania sądowego, natomiast pracuje w okręgu danego sądu⁹. Ta nieuregulowana szczegółowo sytuacja utrzymywała się już przed 2012 r., kiedy to weszła w życie MediationsG. Ustawa ta niestety nie uwzględnia mediacji sądowej.

Zmiana stanu prawnego nie stoi na przeszkodzie prowadzeniu mediacji sądowej – wręcz przeciwnie: ustawa potwierdza możliwość prowadzenia mediacji przez sędziego¹⁰. Sędzia nie jest przy tym określany „mediatorem”, ale „Güterichter” – „sędzią ugodowym”¹¹. Ten sędzia nie jest sędzią polubownym czy sędzią pokoju. W zasadzie jest pełnoprawnym sędzią mianowanym przez prezydium sądu do pełnienia roli sędziego ugodowego. Powołanie na stanowisko sędziego ugodowego odbywa się w ramach podziału zadań sędziowskich¹².

W Niemczech sędzia ugodowy występuje w sądownictwie: cywilnym, rodzinnym, pracy, administracyjnym, społecznym, administracyjno-finansowym i patentowym. Nie występuje natomiast w sprawach karnych. Sędziowie działają w I i w II instancji¹³ – z wyjątkiem sądownictwa finansowego, które ma jedynie dwie instancje. Sędziów ugodowych nie ma również na poziomie Sądów Najwyższych¹⁴ ani w sądownictwie karnym¹⁵.

[/hidepost]