Parę spostrzeżeń sędziego amerykańskiego – cz. 1
Znaczenie i siła niezależnego sądownictwa została zademonstrowana przez orzeczenie sądu w sprawie aktu wykonawczego ograniczającego imigrację. Mimo że decyzja sądu była niepopularna, a Prezydent D. Trump kpił i próbował poniżyć sąd za jego decyzję, jego prawnicy dostrzegli, że nie są w stanie wygrać apelacji w Sądzie Najwyższym i w konsekwencji akt wykonawczy został wycofany. Ponadto administracja rządowa oświadczyła, że przygotuje nowy projekt rozporządzenia, który będzie odpowiadał orzeczeniu sądu. Chociaż większość Amerykanów sprzeciwia się zakazowi imigracji przeciwko wyznawcom islamu lub jakiejkolwiek innej religii, społeczeństwo uważa, że wprowadzenie rygorystycznych reguł imigracyjnych może być potrzebne w celu zatrzymania ekstremistów próbujących dostać się do USA i przeprowadzić ataki terrorystyczne.
Politycy często się irytują, gdy ich działania są uznawane przez sądy jako niekonstytucyjne. Zbyt często też próbują oni przekonać opinię publiczną, że sędziowie skłaniają się ku swoim poglądom politycznym, gdy orzekają w sprawach dotyczących ustroju. Sądownictwo to chłopiec do bicia dwóch pozostałych gałęzi władzy. Sędziowie są świadomi, że niezależność i zaufanie publiczne są zależne od ich cnoty i moralnego postępowania; nie można jednak opierać niezależności na popularności orzeczeń.
Bez wątpienia ta konfrontacja nie jest ostatnią. Być może nawet, gdy ten artykuł będzie drukowany, powstanie kolejny konflikt na linii egzekutywa – sądownictwo.
Inną sprawą powodującą wrzawę wśród opinii publicznej jest użycie siły przez funkcjonariuszy policji w trakcie wykonywania czynności. Wszyscy powierzamy policji nasze bezpieczeństwo i porządek publiczny. Istnieją ścisłe ograniczenia oraz zasady postępowania, którym podlegają funkcjonariusze policji podczas wykonywania swoich uprawnień. W świadomości policjanta musi być zachowana równowaga pomiędzy egzekwowaniem prawa a szacunkiem dla konstytucyjnych praw i wolności. W USA osiągnęliśmy ten balans przez ciągłe kształcenie policjantów i wskazywanie im akceptowalnych sposobów na egzekwowanie prawa.
Chciałbym w tym miejscu podkreślić, że w trakcie rozprawy nad poważnym przestępstwem ława przysięgłych decyduje o winie lub niewinności oskarżonego, opierając się na dowodach przedstawionych w trakcie postępowania. Konstytucje stanów i federacji zapewniają prawa osobom podejrzanym o popełnienie przestępstwa. Oskarżony posiada prawo do adwokata z urzędu, jeśli jego sytuacja finansowa nie pozwala na jego wynajęcie. W każdym wypadku sędzia decyduje, które prawa przysługują oskarżonemu i informuje o nich ławę przysięgłych. Sędziowie decydują też na podstawie prawa, które dowody zostaną przedstawione ławie przysięgłych. W przypadku stwierdzenia przez sąd błędów popełnionych przez organy ścigania, które naruszają prawa zagwarantowane w Konstytucji, sąd może wykluczyć dowód dotknięty takim błędem lub nawet umorzyć sprawę.
W przypadku użycia siły przez funkcjonariusza policji pojawia się problem, szczególnie w sprawach, które mogą mieć tło rasistowskie, etniczne bądź religijne. Najważniejszą sprawą, którą trzeba rozstrzygnąć jest czy użycie siły było w ogóle uzasadnione. Ławy przysięgłych rozstrzygają na podstawie dowodów o winie lub niewinności, co także dotyczy oskarżonych funkcjonariuszy policji. Sędziowie decydują, jakie prawo ma zastosowanie i wyjaśniają to prawo ławie przysięgłych. Błędy sędziów naprawiają sądy apelacyjne, które jednak nie mogą orzekać na podstawie zupełnie innych dowodów niż te przedstawione ławie przysięgłych, chyba że werdykt ławy przysięgłych nie ma absolutnie żadnego poparcia w dowodach.
W przypadku czynu zabronionego popełnionego przez policjanta powstają dodatkowe problemy natury praktycznej. Czy koledzy oskarżonego będą rzetelnie prowadzić śledztwo? Jak prokurator oceni dowody i czy zdecyduje się wnieść zarzuty przeciwko policji? Czy opinia publiczna i media wpłyną na decyzje ławników? Czy ława przysięgłych będzie niechętna orzeczeniu o winie policjanta? System sądownictwa stara się, by zredukować rolę, jaką pełni rasa, religia bądź pochodzenie etniczne w postępowaniu sądowym i przedsądowym. Jednocześnie my sędziowie, jesteśmy świadomi, że tego typu stereotypy i uprzedzenia nadal funkcjonują w pewnej mierze w naszym społeczeństwie.
Sądownictwo niezależne od pozostałych gałęzi władzy jest najlepszym gwarantem ochrony przeciwko łamaniu praw jednostek w każdej formie. Gdy politycy przyjmują demokratyczne zasady kierowania państwem, to z reguły potrafią zrozumieć, że niezależne sądownictwo im nie zagraża, ale czyni ich bardziej odpowiedzialnymi.
Podkreślam z całą mocą, że silna władza sądownicza jest korzystna dla rządu, biznesu i społeczeństwa.
* Autor jest sędzią Sądu Najwyższego Stanu New Hampshire w stanie spoczynku.
1 Tłum. Bogdan Jędrys.