Prawna sytuacja matek zastępczych

Niniejszy artykuł dotyczy problemu, jakim jest macierzyństwo zastępcze i współczesna potrzeba jego penalizacji. Przystępując do analizy aktualnego stanu prawnego, pojawiających się projektów zmian oraz w świetle dorobku Unii Europejskiej, w opracowaniu wskazano na nowe zjawisko współczesnej medycyny. Przeprowadzona analiza pozwala zauważyć, że kwestia dochodzenia macierzyństwa we współczesnym świecie jawi się jako problem prawny, społeczny i moralny. Moralność, jak również patologia życia małżeńskiego i rodzinnego, mają swoje źródło w zabronionych relacjach interpersonalnych¹, które stanowią wyzwanie dla polskiego prawodawstwa. Pojawiły się sfery życia, w których prawo przestało się sprawdzać², co przesądza o konieczności nowelizacji współczesnego ustawodawstwa.

[hidepost]

Wprowadzenie

Na wstępie należy się zastanowić, czy ludzie mają prawo do posiadania dziecka i czy prawo to może być sprzeczne z moralnością? Aktualnie, prawo to rozpatrujemy głównie z perspektywy wolności człowieka, która to, w szerokim rozumieniu, jest główną wartością ludzkiego życia. Współcześnie znaczna ilość wartości została wyparta przez samorealizację, która nie powinna być ograniczana przez istotę lub substancję ludzką³. Etyka dzisiejszych społeczeństw jest zastępowana prawem, które wypiera coraz częściej moralność. Współczesna debata bioetyczna i medyczna posługuje się słowami kluczami, które coraz częściej utrudniają dotarcie do prawdziwych znaczeń, poglądów i założeń myślowych, które pod fasadą szczytnych intencji tak naprawdę kryją prymitywne ludzkie instynkty⁴. Rodzina, małżeństwo, pragnienie posiadania dziecka, macierzyństwo i ojcostwo są realnymi potrzebami ludzkimi. Bywają one coraz częściej wykorzystywane jako narzędzia do zbicia lukratywnego interesu w sytuacji, gdy ludzie, naturalną drogą prokreacji, nie mogą sprostać temu pragnieniu. Pojawiające się nowe zachowania, które winniśmy klasyfikować jako zachowania o charakterze przestępczym, są zwieńczeniem następujących zmian społecznych, promujących utylitaryzm i grożących podstawowym wartościom rodziny i małżeństwa⁵.

Macierzyństwo biologiczne a prawne

Matki zastępcze to temat, który budzi wiele kontrowersji na płaszczyźnie moralno-etycznej, politycznej i prawnej w Polsce. Aktualnie trwa spór, czy instytucja matek zastępczych to humanitarny sposób pomocy dla bezdzietnych par, czy też dochodowy biznes. Opinie na ten temat są podzielone w środowiskach lekarskich, politycznych i prawniczych. Konieczność nowelizacji obowiązującego Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego jawi się jako nieodłączny element rozwoju medycyny. Ustawodawca, regulując kwestię związaną z ustaleniem pochodzenia dziecka, miał na uwadze niewątpliwie jedynie naturalny sposób zapłodnienia. Jednak wraz z rozwojem technik prokreacyjnych katalog możliwości zapłodnienia uległ poszerzeniu. Proces akceleracji prokreacji wspomaganej medycznie skutkuje wymogiem uregulowania kwestii dochodzenia przez dziecko swego genetycznego pochodzenia. Analizie poddaję kwestię macierzyństwa zastępczego, tzn. sytuację, w której kobieta zachodzi w ciążę i rodzi dziecko bez woli jego wychowania. Dziecko przychodzi na świat w drodze umowy, której stało się przedmiotem. Twierdzę bowiem, że prawo powinno albo zdecydowanie odmawiać legalności tych zabiegów, albo, jeżeli je akceptuje, określić prawne ramy, w których proceder ten mógłby sprawnie i bezpiecznie funkcjonować. Aktualnie ani jedno, ani drugie podejście nie jest przyjęte. W obecnej sytuacji prawnej doszukuję się swoistej próżni. Należy zastanowić się, czy zasadne jest szerokie uprzywilejowanie matek zastępczych wobec kobiet, które genetycznie są matkami, a pozbawione są możności dochodzenia macierzyństwa. Rozwój medycyny postawił przed współczesnym społeczeństwem pytanie, czy więzi genetyczne są silniejsze niż więzy krwi, nie zapominając równocześnie o sile więzów socjologicznych tworzących się między ludźmi pozostającymi we wspólnocie rodziny. Zastanowić się należy, czy w ogóle można dywagować o prymacie którejkolwiek z wyżej wspomnianych form macierzyństwa. Różnica między macierzyństwem biologicznym a prawnym polega na tym, że w wypadku pierwszym mamy do czynienia ze stosunkiem prawnym, w drugim zaś z okolicznościami faktycznymi⁶. Biologiczne macierzyństwo oznacza bowiem zaistnienie obiektywnego faktu pochodzenia dziecka od danej kobiety, będącego następstwem zdarzenia naturalnego, polegającego na zapłodnieniu matki dziecka przez mężczyznę, a następnie urodzeniu dziecka przez kobietę. Stwierdzaniem tak opisanego pochodzenia zajmują się nauki biologiczne oraz medyczne, zaś z prawnego punktu widzenia biologiczne macierzyństwo ma znaczenie ze względu na postulat zgodności aktu stanu cywilnego ze stanem rzeczywistym. Macierzyństwo biologiczne powstaje z chwilą poczęcia, zaś stosunek prawny tegoż macierzyństwa z chwilą urodzenia się dziecka⁷. Znaczenie rozróżnienia tych dwóch sytuacji jest prawnie doniosłe z praktycznego, jak i teoretycznego punktu widzenia, gdyż zdarzają się sytuacje, w których macierzyństwo biologiczne istnieje bez prawnego stosunku macierzyństwa⁸. Sztuczny proces prokreacji stwarza współcześnie groźną możliwość rozdzielenia ról macierzyństwa pomiędzy dwie kobiety. Rola matki zastępczej sprowadza się do donoszenia ciąży, urodzenia dziecka i oddania go rodzicom.
[/hidepost]