Procesowe skutki złożenia wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych dotkniętego brakiem formalnym – glosa
Każde złożenie wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych, w tym wniosku dotkniętego brakiem formalnym, wyłącza obowiązek uiszczenia opłaty sądowej
od wniesionego pisma, mimo skutecznego zwrotu wniosku na podstawie art. 102 ust. 4 ustawy z 28.7.2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych
(Dz.U. Nr 167, poz. 1398 ze zm.)1. Po zwrocie wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych otwiera się stronie na nowo termin do uiszczenia opłaty2.
Postanowienie SN z 20.7.2012 r., II CZ 61/12, Legalis
[hidepost=1]
Stanowisko SN
W uzasadnieniu glosowanego orzeczenia Sąd Najwyższy po raz kolejny na przestrzeni kilku ostatnich lat wyraził ogólny pogląd, że w przypadku zwrotu wniosku strony o zwolnienie od kosztów sądowych przewodniczący powinien wezwać pełnomocnika strony do opłacenia pisma podlegającego opłacie w terminie tygodniowym pod rygorem jego zwrotu lub odrzucenia, albowiem złożenie zwróconego następnie skutecznie wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych wyłącza obowiązek uiszczenia opłaty, a po zwrocie wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych i powtórnym wezwaniu do uiszczenia opłaty otwiera się stronie na nowo termin do jej uiszczenia3. W argumentacji prawnej zawartej w uzasadnieniu omawianego postanowienia SN odniósł się wprawdzie explicite do zniweczenia przez złożenie wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych obowiązku uiszczenia opłaty wynikającego z przepisu prawa – ,,obowiązku uiszczenia opłaty objętej nakazem samoobliczenia na podstawie art. 1302 § 1 KPC”4 – z użytych przez SN sformułowań wynika jednak, że uniwersalny pogląd o wyłączeniu obowiązku uiszczenia opłaty sądowej na skutek złożenia zwróconego następnie wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych należy odnieść również do takiej sytuacji, kiedy obowiązek uiszczenia opłaty sądowej został skonkretyzowany w zarządzeniu przewodniczącego o wezwaniu do opłacenia pisma, a więc i w tym przypadku złożenie nieskutecznego (podlegającego zwrotowi) wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych niweluje skutki wcześniejszego wezwania do uiszczenia opłaty. Wynika to m.in. z końcowego stwierdzenia zawartego w uzasadnieniu omawianego judykatu, że: ,,złożenie kolejnego wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych po dokonaniu zwrotu wcześniejszego wniosku na podstawie art. 102 ust. 4 KSCU i w ciągu terminu do uiszczenia opłaty wyznaczonego w skierowanym do pełnomocnika wezwaniu, ponownie wyłącza obowiązek uiszczenia opłaty”. Z uzasadnienia omawianego postanowienia wprawdzie nie wynika, aby przed zwrotem wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych Sąd Okręgowy wzywał pełnomocnika skarżącej do uiszczenia opłaty od skargi kasacyjnej, jednak z użytego przez Sąd Najwyższy ogólnego sformułowania ,,złożenie kolejnego wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych ponownie wyłącza obowiązek uiszczenia opłaty” należy wysnuć wniosek, że Sąd Najwyższy zakłada, iż pierwsze wyłączenie obowiązku uiszczenia opłaty dotyczy każdego przypadku, tj. obowiązku uiszczenia opłaty objętej nakazem samoobliczenia na podstawie art. 1302 § 1 KPC, jak i obowiązku wynikającego z wezwania przewodniczącego na podstawie art. 130 § 1 KPC.
Przedstawiona linia orzecznicza SN ukształtowana została postanowieniem SN z 7.11.2006 r.5 i opiera się na następującej argumentacji, która – ze względu
na potrzebę jej przeanalizowania – zostanie przytoczona in extenso:
art. 1302 § 3 KPC, co jest niedopuszczalne ze względu na jego wyjątkowy charakter. W konsekwencji za nietrafne należy uznać założenie przyjęte przez sąd II instancji, że odrzuceniu na podstawie art. 1302§ 3 KPC podlega nienależycie opłacona skarga kasacyjna podlegająca opłacie stałej, wniesiona przez profesjonalnego pełnomocnika, do której dołączono wniosek o zwolnienie od opłaty sądowej, nawet jeżeli wniosek ten należało zwrócić ze względu na niedołączenie do niego oświadczenia, o którym mowaw art. 102 ust. 2 nowej ustawy o kosztach sądowych.
W tym miejscu określić trzeba dalszy tryb postępowania po zwrocie wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych. Zagadnienie to nie było jeszcze przedmiotem wypowiedzi Sądu Najwyższego. Należy jednak zauważyć, że podobna sytuacja procesowa występuje po oddaleniu wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych. Według stanowiska utrwalonego w orzecznictwie i praktyce sądowej na gruncie dotychczasowych przepisów o kosztach sądowych, zgłoszenie wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych w sprawie, w której pismo wniesione przez stronę osobiście lub przez jej pełnomocnika podlega opłacie w postaci wpisu stałego lub stosunkowego, zobowiązuje sąd w razie odmownego załatwienia tego wniosku do wezwania o uiszczenie opłaty na zasadach ogólnych (zob. uchwałę SN z 26.2.1976 r., III CZP 11/76, OSNC Nr 7–8/1976, poz. 162 oraz postanowienia SN z 21.4.1999 r., I CKN 1461/98, OSNC Nr 11/1999, poz. 196 i z 31.5.2006 r., IV CZ 40/06, niepubl.). Stanowisko to zachowało aktualność na gruncie nowych przepisów o kosztach sądowych. Tym samym, nadal trafne jest dotychczasowe zapatrywanie,
że – mutatis mutandis – w razie oddalenia zgłoszonego przez pełnomocnika strony będącego radcą prawnym (adwokatem lub rzecznikiem patentowym) wniosku
o zwolnienie od kosztów sądowych w zakresie poniesienia należnej od środka odwoławczego lub środka zaskarżenia opłaty w wysokości stałej lub stosunkowej, przewodniczący wzywa pełnomocnika do opłacenia tych środków w terminie tygodniowym (zob. postanowienie SN z 4.10.2006 r., I CZ 81/06, niepubl.). Ze względu na podobieństwo sytuacji występującej po oddaleniu wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych i sytuacji istniejącej po zwrocie tego wniosku, należy uznać,
że również w tym ostatnim wypadku przewodniczący powinien wezwać pełnomocnika do opłacenia skargi kasacyjnej w terminie tygodniowym”.
[/hidepost]