Sędzia śledczy, asystent, referendarz sądowy? Kilka uwag
o rzecznikach generalnych Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej

Artykuł omawia historię instytucji rzeczników generalnych Trybunału Sprawiedliwości UE, sposób ich mianowania, status prawny oraz wykonywane zadania.
W związku z mianowaniem w październiku zeszłego roku pierwszego rzecznika generalnego pochodzącego z Polski, konieczne jest przybliżenie tego urzędu polskiemu środowisku sędziowskiemu.

[hidepost=1]

Wprowadzenie

Na postawione w tytule artykułu pytanie, należałoby w przypadku każdej opcji odpowiedzieć odmownie. Rzecznik Generalny (fr. Avocat général; ang. Advocate General) Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej jest bowiem szczególną instytucją prawną, niepodpadającą pod żadną z wymienionych kategorii. Jeśli chodzi
o wysoki status, w tym posiadane przywileje i immunitety, traktowany jest on tak samo jak sędziowie TSUE. Odróżnia go od nich zakres wykonywanych zadań.

Historia instytucji rzecznika generalnego w prawie europejskim

Instytucja rzecznika generalnego, nieznana w polskim systemie prawnym, została do prawa europejskiego recypowana z wzorców francuskich. Dyskutując nad modelem organu sądowego w ramach pierwszej wspólnoty europejskiej w postaci Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, w 1950 r. Francuzi, mający wówczas dominujący wpływ na kształt integracji europejskiej, zamierzali oprzeć go na wzorach istniejących we francuskim prawie administracyjnym. W systemie prawnym
V Republiki Francuskiej Rada Stanu (Conseil d’État) jest najwyższym organem sądownictwa administracyjnego. W systemie tym działa urząd Rzecznika Generalnego jako doradcy prawnego dla sędziów. Tworząc TSUE sięgnięto do modelu francuskiego¹. W pierwszym składzie TSUE, który rozpoczął urzędowanie
w dniu 4.12.1952 r., obok siedmiu sędziów powołano także dwóch rzeczników generalnych: Francuza Maurica Lagrange i Niemca Karla Roemera. Ich kompetencje zawodowe określiły wysoką pozycję rzeczników generalnych w strukturze późniejszego TSUE. Dotyczy to zwłaszcza M. Lagranga, który najpierw był członkiem francuskiej Rady Stanu, następnie doradcą J. Monneta przy planowaniu zakresu kompetencji, jurysdykcji i organizacji organu sądowego wspólnot europejskich,
by potem zostać rzecznikiem generalnym. Funkcję tę wykonywał tak długo (1952–1964 r.) i skutecznie, że czasami określany jest mianem
„ojca (instytucji – przyp. J.B.) rzecznika generalnego”².

Mianowanie rzeczników generalnych

Ile jest rzeczników generalnych, jak są mianowani oraz jakie są ich kompetencje i zadania? Z pierwotnej liczby dwóch rzeczników generalnych, ich liczebność wraz
z rozwojem Wspólnot/Unii Europejskiej stopniowo rosła, dochodząc do, funkcjonującej do niedawna, liczby ośmiu. Przyjmuje ją także, choć w bardzo elastyczny sposób, Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej³ w art. 252. Zgodnie z tym przepisem: „Trybunał Sprawiedliwości jest wspomagany przez ośmiu rzeczników generalnych (…)”. Jednak, zgodnie z kolejnym zdaniem cytowanego przepisu: „Jeżeli Trybunał Sprawiedliwości tego zażąda, Rada, stanowiąc jednomyślnie, może zwiększyć liczbę rzeczników generalnych (…)”. Przepis ten stanowi przykład tzw. klauzuli dynamizującej, umożliwiającej szybką zmianę treści traktatów założycielskich UE mocą decyzji samych instytucji europejskich. Procedura realizacji takich klauzul nazywana jest czasami procedurą kładki lub pomostu
(z fr. passerelle). Przepis ten wykorzystano, przyjmując w dniu 25.6.2013 r. stosowną decyzję Rady UE⁴. Przewiduje ona poszerzenie składu rzeczników generalnych o trzech, do 11, przy czym dwóch z nich ma zostać powołanych ze skutkiem od 7.10.2015 r. Wiąże się to z częściowym odnowieniem składu TSUE. Natomiast jednego, pochodzącego z Polski, prof. Macieja Szpunara powołano już w październiku 2013 r.⁵ Ma on urzędować do 6.10.2018 r. Tak więc, z dniem 1.1.2014 r.
w składzie TSUE działało 9 rzeczników generalnych, zaś w 2015 r. liczba ta wzrośnie do 11. Zwiększenie liczby rzeczników generalnych do 11 stanowi wypełnienie zapowiedzi przewidzianej w deklaracji nr 38 dołączonej do Aktu Końcowego konferencji międzyrządowej, na której podpisano Traktat z Lizbony⁶. Państwa członkowskie UE zgodziły się w niej, że jeśli TSUE wystąpi z odpowiednią propozycją, Rada UE jednomyślnie wyrazi na to zgodę.

[/hidepost]