Sprawozdanie z I Częstochowskiej Konferencji Prawniczej „Rola prawników w funkcjonowaniu Państwa Prawa”, 1.3.2019 r.

Dnia 1.3.2019 r. odbyła się I Częstochowska Konferencja Prawnicza pod hasłem „Rola prawników w funkcjonowaniu Państwa Prawa”, współorganizowana przez SSP „Iustitia” Oddział Śląski, Stowarzyszenie Prokuratorów LEX SUPER OMNIA, Częstochowsko-Piotrkowską Izbę Adwokacką oraz Okręgową Izbę Radców Prawnych w Opolu Delegatura w Częstochowie, dzięki gościnności Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego im. Jana Długosza w Częstochowie.

Konferencję otworzyła Rektor UJD prof. dr hab. Anna Wypych-Gawrońska, która powitała wszystkich w murach nowo powstałego Uniwersytetu (uprzednio Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie). Następnie głos zabrał Prezes Izby Karnej Sądu Najwyższego Sędzia Stanisław Zabłocki, który w imieniu swoich kolegów i koleżanek z Sądu Najwyższego podziękował wszystkim za walkę o państwo prawa. Wskazał, że otwarcie się środowisk prawniczych i przemawianie językiem zrozumiałym dla obywateli pomoże, by idea wolnych sądów dotarła do wolnych ludzi. Wspomniał osobę Aleksandra Mogilnickiego (1875–1956), Prezesa Izby Karnej Sądu Najwyższego w latach 1924–1929, autora m.in. wydanych pośmiertnie „Wspomnień” spisanych w Łodzi w latach 1949–1955. Wskazał, iż nadal aktualne są jego słowa na temat szkodzenia interesowi Państwa poprzez brak poszanowania dla Konstytucji, ustaw i fundamentalnych reguł niezawisłości sędziów i niezależności sądów; niezawisłość sędziów występuje zaś wtedy, gdy „sędzia niczego od rządu się nie spodziewa i niczego nie obawia”.

Następnym punktem programu był panel na temat granic niezależności osób wykonujących zawody prawnicze, w którym jako przedstawiciele zawodów wystąpili: sędzia Małgorzata Brzózka-Chamala, prokurator Robert Wypych, adwokat Marcin Karpiński i radca prawny Tomasz Głębocki.

Sędzia Małgorzata Brzózka-Chamala, wychodząc od konstytucyjnego rozróżnienia niezawisłości sędziów (art. 178 Konstytucji RP) i niezależności sądów (art. 173 Konstytucji RP), podkreśliła konieczność współfunkcjonowania tych dwóch zasad dla pełnego urzeczywistnienia gwarancji praw i wolności obywatelskich; ta z trzech władz w demokratycznym systemie trójpodziału, jaką stanowią sądy, ma być wszak ochroną dla obywatela przed zbyt daleko sięgającymi działaniami dwóch pozostałych władz. Jeśli mówi się o granicach niezależności osoby wykonującej zawód sędziego, to w kontekście zakazów ujętych w art. 178 ust. 3 Konstytucji RP oraz samoograniczania się poprzez zachowanie zasad etycznych ujętych w zbiorach wypracowanych na niwie krajowej i międzynarodowej, co należy postrzegać jako budowanie i utrwalanie zaufania do bezstronności sędziego. Nie oznacza to jednak, że sędziemu wolno wypowiadać się tylko poprzez swoje orzecznictwo: w uchwalonym przez Krajową Radę Sadownictwa zbiorze zasad etyki zawodowej sędziów wskazano bowiem m.in. na powinność dbania przez sędziego o dobro wymiaru sprawiedliwości i ustrojową pozycję władzy sądowniczej, zaś deklaracja londyńska Europejskiej Sieci Rad Sądownictwa statuuje wręcz jako obowiązek sędziego podejmowanie działań mających na celu ochronę zasady niezawisłości sędziowskiej, a w sytuacji zagrożenia demokracji i podstawowych wolności – wyraźnego wypowiedzenia się przeciwko takim zmianom ustrojowym, które stanowią zagrożenie dla poszanowania podstawowych wolności i praw w demokratycznym państwie.

Analizując kwestię niezależności wykonywania zawodu prokuratora, zastanawiano się nad pytaniami: Kto w istocie potrzebuje niezależnego prokuratora – władza, obywatel, przedstawiciele pozostałych zawodów prawniczych? Czy opłaca się być niezależnym prokuratorem w systemie, który został ukształtowany? Przywołana została Karta Rzymska – tj. opracowany przez Radę Konsultacyjną Prokuratorów Europejskich (CCPE) w dniu 17.12.2014 r. zbiór europejskich standardów i zasad kształtujących status prokuratora, z której wynika, iż prokuratorzy powinni podejmować decyzje w sposób autonomiczny, a samej prokuratury nie można wykorzystywać jako elementu walki politycznej. Niezależność prokuratora powinna być jego immanentną cechą. Jako pożądane gwarancje zasady niezależności prokuratora wskazano losowy i jawny przydział spraw, ograniczenie możliwości przenoszenia spraw do innych referatów, jawne polecenia przełożonego w aktach głównych sprawy, spłaszczenie struktury i zmniejszenie liczby stanowisk kierowniczych, zmniejszenie liczby delegacji, jawne i przejrzyste kryteria awansu, zniesienie funduszu nagrodowego.

Odnosząc się do kwestii niezależności wykonywania zawodu adwokata czy radcy prawnego, przywołano art. 17 Konstytucji RP, który wskazuje, iż można tworzyć samorządy zawodowe, reprezentujące osoby wykonujące zawody zaufania publicznego i sprawujące pieczę nad należytym wykonywaniem tych zawodów w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony. Podkreślono, że zawód adwokata czy radcy prawnego to zawód zaufania publicznego, klient bowiem powierza w zaufaniu swoje sprawy, a pełnomocnik uzyskuje dostęp do bardzo osobistych informacji, które powinny być wykorzystywane we właściwy sposób. Z wykonywaniem tych zawodów wiążą się większe wymagania związane z zasadami etyki, treścią ślubowania, wyższym wykształceniem, dodatkowym systemem kształcenia. Z tych względów konieczne jest utrzymanie samorządów, które będą stały na straży należytego wykonywania zawodu radcy prawnego czy adwokata. Elementy samorządu to także własne sądownictwo dyscyplinarne czy system szkoleń. Odebranie tych uprawnień samorządom zawodowym nie służy należytemu wykonywaniu wolnych zawodów. Paneliści postawili również pytanie, czy niezależność wykonywania wolnych zawodów powinna w ogóle być w jakiś sposób „ograniczona”, czy należy wyznaczyć jej „granice”. Wreszcie przywołano Modelowe zasady zachowania niezależności przyjęte 19.5.2017 r. na Sesji Plenarnej CCBE, tj. Rady ­Adwokatur i Stowarzyszeń Prawniczych Europy, wskazując, jaki jest cel niezależności, tj.: umożliwienie prawnikom odpowiedniej obrony klientów przed państwem, ochrony prawników przed utożsamianiem ich z klientami, budowania zaufania pomiędzy prawnikami i ich klientami, zachowania praworządności. Niezależność prawnika powinna mieć wymiar polityczny, ekonomiczny i intelektualny.