Sprawozdanie z konferencji „Referendarz w postępowaniach sądowych” (Warszawa, 21.11.2014 r.)

Coroczna konferencja, organizowana przez Wydawnictwo C.H.Beck i Redakcję Kwartalnika Sędziów Polskich „Iustitia”, odbyła się w dniu 21.11.2014 r. w Warszawie, a jej tematem był „Referendarz w postępowaniach sądowych”. Założeniem konferencji stało się porównanie różnych modeli funkcjonowania instytucji referendarza sądowego w krajach ­europejskich i sformułowanie na tej bazie postulatów co do rozwoju uregulowań prawnych w zakresie pozycji ustrojowej referendarzy sądowych w Polsce oraz ich kompetencji związanych z wykonywaniem czynności z zakresu ochrony prawnej.

Prowadzeniem konferencji zajął się Redaktor Naczelny Kwartalnika „Ius­titia” dr hab. Krystian Markiewicz. Jako pierwszy głos zabrał dr iur. Marcin Margoński, LL.M. (Polsko-Niemiecki Instytut Badawczy w Collegium Polonicum w Słubicach), który zaprezentował pozycję ustrojową referendarzy w Niemczech oraz dokonał niezwykle ciekawego porównania rozwiązań stosowanych w polskim systemie prawnym i niemieckim. Omówił ich pozycję ustrojową, relację pomiędzy referendarzami a sędziami, wskazując m.in. na możliwość udzielania przez sędziego referendarzowi wskazówek co do oceny merytorycznej danych decyzji orzeczniczych oraz na znacznie szerszy zakres uprawnień referendarzy, którzy w Niemczech mają status drugiego filaru sądownictwa. Do ich kompetencji należą, oprócz spraw rejestrowych i wieczystoksięgowych, także sprawy egzekucyjne, postępowanie wywoławcze, uznanie za zmarłego, przyjmowanie zapewnień i oświadczeń. Przekazano im również czynności z zakresu władzy rodzicielskiej, adopcji, spraw spadkowych, upadłościowych i z zakresu obrotu zagranicznego.

Kolejny prelegent – Aleksandra Rożnowska (WPiA Uniwersytetu Śląskiego) przedstawiła model instytucji referendarza sądowego w Austrii oraz w Hiszpanii, gdzie instytucja referendarza sądowego sięga XIX w. Natomiast dr Aneta Arkuszewska i dr Aneta Kościółek (WPiA Uniwersytetu Rzeszowskiego) omówiły pozycję referendarza sądowego w Polsce, zarówno w postępowaniach cywilnych, karnych, jak i administracyjnych, wskazując na istniejące luki prawne, wady poszczególnych rozwiązań oraz formułując postulaty de lege ferenda. Wskazano m.in. na niektóre propozycje Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Referendarzy Sądowych związane z rozszerzeniem kompetencji referendarzy na takie czynności jak odrzucenie pozwu w procesie, stwierdzanie zgonu, przyjęcie oświadczenia o uznaniu ojcostwa, odebranie przyrzeczenia od opiekuna, ustanowienie kuratora dla podmiotów, które same nie mogą wykonywać swych praw, postępowanie w razie zaginięcia lub zniszczenia akt, umorzenie utraconego dokumentu, zobowiązanie osoby uzależnionej od alkoholu do leczenia w zakładzie odwykowym, uznanie za zmarłego, orzekanie w postępowaniu zabezpieczającym.

Następnie sędzia dr hab. Krystian Markiewicz (WPiA Uniwersytetu Śląskiego) przedstawił analizę funkcjonowania referendarza w praktyce sądów powszechnych. Podkreślił słabość istniejących rozwiązań, wynikającą przede wszystkim z braku systemowego ujęcia pozycji referendarza oraz z zaniechania analizy funkcjonowania danych rozwiązań w sądach przed podjęciem prac legislacyjnych. Wskazał również na istotny problem związany z brakiem wystarczającej liczby etatów referendarskich w stosunku do potrzeb sądów powszechnych.

Na koniec sędzia dr hab. Marcin Walasik (WPiA Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu) omówił mankamenty obecnie istniejących regulacji w zakresie kompetencji referendarzy, w szczególności generujących spory kompetencyjne pomiędzy referendarzami i sędziami. Zaproponował wprowadzenie do systemu prawnego klauzuli domniemania kompetencji referendarza sądowego w przypadku tego typu sporów, w szczególności w przypadku negatywnych sporów kompetencyjnych.

Po wystąpieniach prelegentów rozpoczęła się dyskusja, w której uczestniczyli goście konferencji – sędziowie, referendarze, radcowie prawni i adwokaci oraz pracownicy naukowi. Dyskutanci skupili się przede wszystkim na dopuszczalności rozszerzenia kompetencji referendarzy i ewentualnego wpływu takiego zabiegu legislacyjnego na jakość orzecznictwa, sprawność postępowania, a zarazem dopuszczalność proponowanych rozwiązań prawnych w świetle Konstytucji.

* Autorka jest sędzią Sądu Rejonowego dla m.st. Warszawy w Warszawie.