Sprawozdanie z konferencji „Wymiana doświadczeń w zakresie zagadnień ocen sędziów, mediacji i postępowania w sprawach nieletnich”, Tbilisi, 28–29.04.2017 r.
1. Oceny okresowe
Gruzja znajduje się obecnie w fazie IV reformy sądownictwa. Bez pomocy zagranicznych ekspertów, którzy dzielą się doświadczeniem, trudno byłoby wdrożyć reformy. Gruzja wprowadza system ocen okresowych bazując na doświadczeniach z różnych krajów.
Dominuje pogląd, w oparciu o negatywne doświadczenia historyczne, że likwidacja sądu nie może być powodem zwolnienia sędziego.
Istotnym elementem oceny sędziów niemieckich są ich umiejętności administracyjne, kompetencje społeczne, nawyki komunikacyjne. Bardzo źle widziane jest wyznaczanie kilku spraw na tę samą godzinę.
W Portugalii sędziowie muszą mieć także umiejętności techniczne (informatyczne). Oceny (czterostopniowa skala) są co cztery lata, jeśli ocena jest niższa niż dobrze – co dwa. Inspektorzy nie oceniają orzecznictwa, ale źle widziany jest nadmiar w uzasadnieniu odesłań do orzecznictwa wyższych instancji. Kładziony jest nacisk na ocenę umiejętności społecznych.
Na Łotwie były oceny stopniowe, ale strony domagały się, by sądził je sędzia I klasy i odstąpiono od tego. Dostęp do informacji jest ograniczony. Jeśli ocena jest negatywna, kolejna ocena jest po dwóch latach, w razie ponownej oceny negatywnej może nastąpić w postępowaniu dyscyplinarnym zwolnienie ze służby.
W USA po osiągnięciu określonego stażu pracy sędzia może iść na emeryturę, ale nie musi – może pracować do śmierci. Jeśli idzie na emeryturę – dostaje pełne uposażenie. Błędne orzeczenia nie są przyczyną zdjęcia z urzędu. Proces nominacji jest ściśle polityczny, ale później polityka nie miesza się już we władzę sądowniczą, gdyż nie ma takiej możliwości, są gwarancje konstytucyjne, sędzia nie podlega politycznym wpływom. Sędziowie składają oświadczenia majątkowe. Czas trwania postępowań nie jest kryterium oceny okresowej.
W Mołdawii oceny okresowe funkcjonują od 2011 r. Są dwa kolegia – do oceny pracujących sędziów i do oceny kandydatów na sędziów. Ocena może być przeprowadzona też na wniosek sędziego, a także w razie kandydowania do wyższej instancji. W skład komisji wchodzi dwóch sędziów Sądu Najwyższego, dwóch sędziów wyższej instancji, dwóch sędziów Sądu Rejonowego i jeden członek społeczności lokalnej. Skala ocen jest czterostopniowa. Sędziego I instancji nominuje się na pięć lat, a potem na stałe – funkcję można pełnić do 65. roku życia.
Na Litwie komisja oceniająca nie ma uprawnienia do inicjowania postępowania dyscyplinarnego, ale w skrajnych przypadkach może zawiadamiać komisję dyscyplinarną. Ocena to tylko jedno z etapów oceny do awansu. Nie są stopniowe. Sędzia może złożyć zażalenie na ocenę.
W wyniku badań Rady Europy okazało się, że oceny funkcjonują we wszystkich krajach, choć w niektórych nieformalnie. Wskazano, że może być publikowana ogólna statystyka ocen okresowych. Ocena musi być regularna, ale nie za częsta. Rezultatem oceny powinny być wskazania, co zrobić, by podwyższyć jakość pracy.
2. Mediacja
W Gruzji wprowadzono kary pieniężne za naruszenie poufności mediacji. Dotychczas do mediacji skierowano 200 spraw.
W Niemczech sędzia nie powinien być mediatorem, bo kwalifikowanym mediatorem nie jest. Może jedynie prowadzić do pokojowego rozwiązania sporu. Mediacja działa tylko w 3% spraw, wiele zależy od adwokatów stron. Duże zróżnicowanie liczby spraw kierowanych do mediacji i jej skuteczności w zależności od landu. Spraw poniżej 5 tys. euro z uwagi na niską wps w ogóle nie dopuszcza się do sądu.
W przypadku Litwy zgłoszono postulat, że sędzia powinien móc być mediatorem. Nie można oceniać sędziów przez pryzmat ilości spraw kierowanych do mediacji. Aby zostać mediatorem wymagane jest odbycie 40-godzinnego kurs zakończonego egzaminem. Mediacja jest bezpłatna. Jeśli zakończy się ugodą – zwracane jest 70% kosztów sądowych. Potrzebne jest podniesienie wykształcenia mediatorów oraz kultury społeczeństwa. Planowana jest obowiązkowa mediacja w sprawach o niewielkiej wartości przedmiotu sporu (do 1500 euro).