Sprawozdanie z konferencji „Zarządzanie sądami a dostęp do wymiaru sprawiedliwości”

Druga część konferencji objęła prezentacje kilku praktyk i rozwiązań krajowych w zakresie funkcjonowania urzędu sędziego i gwarancji tego urzędu.

Christoph Flügge (sędzia Międzynarodowego Trybunału Karnego do Spraw byłej Jugosławii) wskazał, że rządząca większość polityczna musi podlegać ograniczeniom w imię respektowania praw mniejszości i jednostek. Demokracja nie jest możliwa bez silnej praworządności. Odwołując się do prawa niemieckiego, wskazał na restrykcyjne uwarunkowania przeniesienia sędziego w stan spoczynku. Należy przywiązywać wagę do poszanowania pracy sędziego do końca możliwości jej kontynuowania i ustalonego wieku aktywności zawodowej oraz respektowania kadencji funkcyjnych.

Panelista wyraził opinię, że gdyby w Niemczech stwierdzono chęć wpływu przez polityka na sędziego w konkretnej sprawie, taki polityk ryzykowałby swoją dalszą karierę polityczną. Sędziowie Trybunału Konstytucyjnego w Niemczech są wybierani przez Bundestag we współpracy z izbą wyższą parlamentu. Ocenił takie rozwiązanie jako decyzję o możliwym tle politycznym. Wskazał jednak, że wybór przez parlament daje zobowiązanie do szczególnej dbałości o bezstronność i neutralność polityczną przez danego sędziego. W Niemczech system sądowniczy jest kontrolowany przez kompetencje różnych organów tworzących „łańcuch” legitymowanych demokratycznie instytucji.

Sędzia Artur Dionisio Oliveira z Portugalii przedstawił efekt reform sądownictwa w tym kraju realizowanych w latach 2013–2014. Wskazał, że rozdzielono zadania nadzoru nad sądownictwem pomiędzy Ministerstwo Sprawiedliwości i Wyższą Radę Sędziowską. W ostatniej reformie powiększono okręgi sądowe i skupiono sprawy w sądach wyspecjalizowanych w danych gałęziach prawa. Zarządzanie sądami rozdzielono na trzy podmioty: prezesa sądu, menadżera sądu i specjalny urząd – koordynatora urzędu prokuratora, który zajmuje się m.in. relacjami prokuratury z sądami. Prezes sądu ma uprawnienia związane z nadzorem w zakresie sprawności postępowania i monitorowania efektywności pracy sądu. Nastąpiło oddanie kontroli decyzji pochodzących od Wyższej Rady Sędziowskiej i Sądu Najwyższego ostatecznie Trybunałowi Konstytucyjnemu. Wszystkie wymienione podmioty są zobowiązane do działania na rzecz niezawisłości sędziów i niezależności sądownictwa.

Sędzia John McClellan Marschall z USA wskazał na wagę norm ustawy zasadniczej dla gwarancji niezależnego sądownictwa. Wskazał genezę sądownictwa i ideę stworzenia sądów dla obywateli, po to, aby podejmować decyzje, których obywatele nie są w stanie podjąć sami. Wskazał na respektowanie w USA zasady równowagi władz.

Przedstawiona została reguła nieodwoływalności sędziów. Nie można osiągnąć odwołania konkretnego sędziego decyzjami władzy wykonawczej.

Prelegent podkreślił, że niezawisłość sędziego jest podstawą każdego procesu. Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów jest regulowana przez komisje dyscyplinarne złożone tylko z sędziów.

Prof. Radosław Flejszar (Uniwersytet Jagielloński) i dr Grzegorz Borkowski (sędzia, Krajowa Rada Sądownictwa) omówili zagadnienia nieprzenoszalności i nieusuwalności sędziego na tle Konstytucji RP i prawa o ustroju sądów powszechnych.

Pierwszy z prelegentów wskazał na odrębność pozycji sędziego odróżniającą ją od innych funkcjonariuszy państwowych. Zwrócił uwagę na specyfikę pojęć: „urzędu sędziego”, „stanowiska sędziego”, „miejsca służbowego” i „stosunku służbowego”. Urząd sędziego, to pełnienie funkcji, czyli dysponowanie konkretną władzą sądowniczą. Stanowisko, to zakres rzeczowy jurysdykcji sędziego. Miejsce służbowe, to konkretny sąd do sprawowania jurysdykcji sędziego i rodzaj spraw wynikających z właściwości rzeczowej. Stosunek służbowy, to specyficzny stosunek obejmujący elementy publicznoprawne i pracownicze, który ma charakter trwały.

Osłabienie zasady nieusuwalności sędziego powodowane może być tylko zdarzeniami odnoszonymi do postępowania sędziego i dokonywanymi przez samego sędziego.

Przewidziany obecnie nadzór administracyjny w praktyce może przerodzić się w decyzje z zakresu wewnętrznego funkcjonowania sądu, co z kolei może przeradzać się w bezpośredni nadzór służbowy.

Nieusuwalność oznacza pozbawienie sędziego stanowiska tylko ze ściśle określonych przyczyn. Rozwinięciem tej reguły jest zasada nieprzenoszalności.

Sędzia Grzegorz Borkowski w od­niesieniu do obydwu pojęć wskazał w pierwszym rzędzie na standardy ­europejskie sformułowane przez CCJE i ECJN zawierające m.in. wskazanie, że nakazy nowej władzy politycznej nie mogą usuwać sędziów z już zajętych stanowisk. W odniesieniu do zasady nieprzenoszalności wskazał na zagrożenia utworzenia dużych okręgów sądowych i kierowania sędziów do orzekania w sądach oddalonych od ich miejsc zamieszkania.