System sądownictwa Republiki Austrii

System kształcenia sędziów

Sąd Rejonowy Wiedeń Śródmieście

Austria pozostała jednym z niewielu krajów europejskich, w których nie utworzono, na wzór francuski, szkoły sędziowskiej. Co więcej, nie ma poważnej dyskusji na temat jej utworzenia. System, który tam nadal obowiązuje w zakresie naboru i przygotowania do służby sędziowskiej, zbliżony jest do tego, który do niedawna jeszcze był stosowany w Polsce. Zacząć należy od tego, że studia prawnicze w Austrii trwają 4 lata, a następnie każdy, kto je ukończył, jeżeli chce wykonywać kwalifikowany zawód prawniczy, ma obowiązek odbyć 5 miesięczny (jeszcze do niedawna 9 miesięczny – skrócono ze względu na oszczędności budżetowe) staż w sądzie. Budżet państwa płaci stażystom pensje w wysokości ok. 800–900 euro i każdy chętny może ten stać odbyć. Z jednej strony system ten zapewnia sądom wsparcie kadrowe (we wskazanym sądzie stażysta przebywa 3 miesiące), z drugiej jednak stażyści nie zawsze są zmotywowani do pracy, a ich poziom jest zróżnicowany. Po ukończeniu tego stażu każdy może przystąpić do egzaminu wstępnego (pisemnego i ustnego) na aplikację sędziowsko–prokuratorską. Egzamin jest bardzo trudny – zdaje go 5–10% chętnych. Po jego zdaniu oraz pomyślnym przejściu badania psychologicznego otrzymuje się mianowanie na aplikanta i rozpoczyna trwającą 3,5 roku aplikację. Budżet państwa płaci aplikantowi pensję w wysokości ok. 1400 euro. Podczas aplikacji aplikant zapoznaje się z pracą sądów (rejonowego, okręgowego i apelacyjnego lub najwyższego albo MS), prokuratury, ale również i kancelarii prawnej albo notarialnej, a także więzienia, a nawet organizacji pomagającej ofiarom przestępstw. Z każdej części praktyki otrzymuje opinię. Aplikanci są bardzo dużym wsparciem dla sędziów – w praktyce funkcje asystentów sędziów pełnią w Austrii stażyści (ci, którzy są do tego zdatni) oraz aplikanci. Aplikacja kończy się egzaminem (również pisemnym i ustnym), który z kolei zdecydowana większość kandydatów zdaje. Po zdanym egzaminie można złożyć wniosek o powołanie na wakujące stanowisko sędziowskie lub prokuratorskie. Wówczas sporządzany jest ranking chętnych na to stanowisko przez organ w rodzaju polskiego Kolegium SO (Prezes i Wiceprezes SO oraz 3 wybieralnych członków spośród SSO i SSR z SR w okręgu). Własny ranking tworzy także specjalne kolegium w SA. Następnie wniosek przedstawiany jest ministrowi sprawiedliwości,.który podejmuje ostateczną decyzję o powoływaniu na stanowisko sędziowskie, przy czym zwykle kieruje się ww. rankingami, ale nie jest tak zawsze, ponieważ ww. rankingi mają dlań charakter niewiążący. Formalnie powołanie na stanowisko sędziego to prerogatywa Prezydenta Republiki, ale ten delegował ją ministrowi i od lat ten stan rzeczy się utrzymuje. Zawsze jednak może on powrócić do nominacji osobistych. Mianowanie na stanowisko sędziowskie, inaczej niż w Polsce, nie ma uroczystej oprawy. W praktyce minister sprawiedliwości podpisuje dokument i przesyła go do prezesa właściwego sądu, a ten zaprasza sędziego i mu go wręcza. Brak szkoły sędziowskiej wymusza również, by to Ministerstwo Sprawiedliwości zajmowało się nie tylko programem szkolenia stażystów i aplikantów, ale również szkoleniem ustawicznym sędziów i prokuratorów (w Austrii Minister Sprawiedliwości nadal jest Prokuratorem Generalnym). Szkolenia organizowane są jednak nie tylko przez MS, ale i przez Prezesów SA, prokuratury, Sąd Najwyższy, organizacje sędziowskie oraz uniwersytety i organizacje międzynarodowe. W ramach szkolenia kładzie się nacisk nie tylko na prawo, ale również umiejętności miękkie oraz historię, etykę i prawa człowieka.

Sędziowie, przebieg postępowań

Aktualnie w Austrii jest ok. 1600 sędziów, ok. 350 prokuratorów i ok. 660 referendarzy, przy czym odczuwa się braki w dużych miastach. Aplikantów jest ok. 250. Zwłaszcza w Wiedniu, po zmianach prawa, wzrosło zapotrzebowanie na prokuratorów, jednak nie ma chętnych do sprawowania tej funkcji, ponieważ pensja początkującego prokuratora i sędziego jest niska jak na koszty życia w stolicy, a dodatkowo tych pierwszych jest na tyle mało, że nie są w stanie poradzić sobie z wpływem spraw, zaś za nadgodziny nie mają płacone. Sędziowie i prokuratorzy austriaccy, odmiennie niż w Polsce, otrzymują jednak rekompensatę za dyżury nocne i weekendowe, przy czym rekompensata jest tym wyższa, im więcej się dzieje – jeżeli nie dzieje się nic, jest to tylko ok. 20 euro za dyżur (za samą gotowość), zwykle – przy przeciętnym obłożeniu pracą podczas dyżuru jest to ok. 70 euro. Jeżeli dyżur przypada w nocy, muszą pozostawać w gotowości by móc w każdej chwili pojawić się w pracy, w weekendy dyżurne sędziowie i prokuratorzy wykonują swe normalne czynności, jeżeli nie trafiają do nich sprawy, w których muszą podjąć czynności jako dyżurni. W Austrii, tak jak i w Polsce, zarobki nie są zróżnicowane ze względu na miejsce wykonywania pracy.

Jako ciekawostkę można podać, że prokuratorzy zarabiają nieco więcej niż sędziowie na porównywalnych stanowiskach (ok. 100 euro brutto miesięcznie). Żartobliwie wyjaśniając przyczyny tego stanu rzeczy wskazywali, że jest to rekompensata za brak niezawisłości.

Struktura sądów i obciążenie jest w Austrii, tak jak i w Polsce, nierównomierne, przy czym, co do zasady, bardziej obciążone są sądy wielkomiejskie. W ostatnich latach zlikwidowano część małych sądów, jednak zawsze w wypadku ogłoszenia takiego zamiaru pojawia się duży opór lokalnych polityków, który powoduje, że Ministerstwo Sprawiedliwości zwykle wycofuje się z takich planów. Skutkiem tego istnieją nadal drogie w utrzymaniu i niewydolne sądy o obsadzie nawet jednego sędziego (w takim wypadku najczęściej jeden sędzia cywilista i jeden sędzia karnista orzekają w dwóch sądach w okolicy na połowę etatu każdy). Porównując liczbę mieszkańców Austrii i Polski i ilość zarówno sądów rejonowych, jak i sądów okręgowych można stwierdzić, że w Austrii są one jeszcze bardziej niż u nas rozdrobnione.