Udział prokuratora w postępowaniu karnym inicjowanym posiłkowym aktem oskarżenia – zarys problematyki

W niniejszym artykule podjęto kwestię obowiązkowego udziału prokuratorów w postępowaniach wszczętych na podstawie tzw. subsydiarnych aktów oskarżenia. O ile dotąd prokuratorzy w zasadzie nie brali udziału w tych postępowaniach, to aktualnie czynnie w nich występują. Jest to niewątpliwie efekt wytycznych Prokuratora Generalnego¹ z 30.11.2012 r. Praktyka pokazuje natomiast, że niekiedy dochodzi tu do pewnych nieprawidłowości. W artykule przedstawiono ogólną charakterystykę tego postępowania, jego główne cele oraz podjęto próbę umiejscowienia prokuratora w tym procesie. Jest to jednak o tyle utrudnione, że omawiane postępowania prowadzone są de facto na skutek rezygnacji przez ten organ z realizacji funkcji ścigania.

Instytucja posiłkowego aktu oskarżenia – charakterystyka ogólna

Instytucja posiłkowego aktu oskarżenia ma już dość długą tradycję w polskim procesie karnym. Pomijając zbędny dla potrzeb niniejszego opracowania wątek historyczny, poprzestanę na stwierdzeniu, że aktualnie art. 55 § 1 KPK zapewnia pokrzywdzonemu przestępstwem ściganym z oskarżenia publicznego możliwość wniesienia własnego (posiłkowego, subsydiarnego) aktu oskarżenia w razie powtórnego wydania przez prokuratora postanowienia o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu postępowania. Taka konfiguracja procesowa jest warunkiem sine qua non dla zainicjowania dalszego postępowania karnego i jasne jest obecnie, że chodzi tu o tożsame powtórne decyzje². Dalsze warunki sprowadzają się do ograniczeń temporalnych oraz spełnienia kilku wymogów formalnych, głównie w postaci załączenia wymaganej ilości odpisów aktu oskarżenia i zachowania tzw. przymusu adwokacko-radcowskiego. Instytucja ta od zarania aż do chwili obecnej budzi duże kontrowersje³. Co jakiś czas podejmowane są próby jej usunięcia⁴. Nie wydaje się to być działaniem zupełnie pozbawionym podstaw, albowiem odsetek wyroków skazujących wydanych w wyniku postępowań subsydiarnych nie jest wysoki. Przeciwnie, ma charakter wręcz marginalny, co wykazały badania prowadzone przez Instytut Wymiaru Sprawiedliwości⁵. W tym kontekście postępowanie inicjowane posiłkowym aktem oskarżenia jawi się jako skierowane najczęściej wobec tych osób, co do których być w istocie nie powinno. Pozostaje to w sprzeczności z niektórymi zasadami prawa karnego, a także ogólnymi celami wymiaru sprawiedliwości, lecz z drugiej strony w pewien sposób chroni też pokrzywdzonego przed błędami popełnionymi przez prokuratora w ocenie stanu faktycznego. Zapewnione są tu pewne mechanizmy zapobiegające wnoszeniu oskarżeń oczywiście bezzasadnych⁶. Spośród najważniejszych wymienić trzeba zwłaszcza podwójną kontrolę zasadności wydanej w toku postępowania przygotowawczego decyzji procesowej (prokuratorską oraz sądową). Nie wydaje się natomiast trafny pogląd⁷, że mechanizmem tym jest także przymus adwokacko-radcowski. Pełnomocnik pokrzywdzonego nie jest władny do oceny zasadności wystąpienia z posiłkowym aktem oskarżenia, gdyż jest to kompetencja sądu. Przymus ma więc na celu głównie uporządkowanie, a tym samym usprawnienie postępowania, które napotykałoby na trudności w sytuacji, gdyby to pokrzywdzony, a więc podmiot nieprofesjonalny, był obciążony wymogami formalnymi przewidzianymi dla sporządzenia aktu oskarżenia.
[hidepost=1]
Nie wydaje się być celowa głębsza analiza wymienionych przepisów. Co do zasady, regulacje te są powszechnie znane, posiadają określoną tradycję w judykaturze, a także obszerny dorobek o charakterze doktrynalnym⁸. Mając tak naświetlone zarysy instytucji skargi posiłkowej, przejdę zatem do podjęcia próby umiejscowienia prokuratora w tego rodzaju procesie.

[/hidepost]