Uwagi o (nie)rzeczywistym zbiegu przepisów ustawy na tle relacji art. 178a § 4 in fine do art. 244 KK .
Sądy orzekające w sprawach karnych mają za zadanie zadośćuczynić wymogowi, aby cała zawartość kryminalnopolityczna zachowania sprawcy została oddana w kwalifikacji prawnej przypisanego mu czynu. Czasem jednak w praktyce wymiaru sprawiedliwości rozstrzygnięcie zagadnienia, kiedy dla oddania całości kryminalnej zawartości czynu sprawcy konieczne jest odwołanie się do konstrukcji kumulatywnej kwalifikacji, a w jakich sytuacjach z uwagi na reguły wyłączania wielości ocen nie jest to potrzebne, nie należy do prostych zadań. Od czasu wejścia w życie ustawy z 12.2.2010 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny i zmianie niektórych innych ustaw1 przykładem właśnie takiej sytuacji stało się zagadnienie relacji przepisu art. 178a § 4 KK in fine do art. 244 KK. W postanowieniach z 19.1.2012 r.2 Sąd Najwyższy wskazał kierunek rozstrzygnięcia tego problemu interpretacyjnego. Poniżej przedstawione komentarze do tych orzeczeń najwyższej instancji sądowej pokazują jednak, że spór wokół relacji przepisu art. 178a § 4 KK in fine do art. 244 KK nie zmierza ku końcowi.
[hidepost=1]
Relacja przepisu art. 178a § 4 KK do art. 244 KK na tle bieżącego orzecznictwa Sądu Najwyższego
Zapatrywanie Sądu Najwyższego, według którego przepis art. 178a § 4 KK in fine w części dotyczącej popełnienia przestępstwa określonego w art. 178a § 1 KK w okresie obowiązywania zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych orzeczonego za przestępstwo, wysławia kwalifikowany typ czynu zabronionego, zasługuje w pełni na aprobatę3. Przytoczona okoliczność, stanowiąca znamię dodane do znamion podstawowego typu czynu zabronionego, wiąże się ściśle z oceną społecznej szkodliwości czynu, a nie ma związku z zachowaniem sprawcy przed jego popełnieniem. Ze względu na wprowadzenie tego dodatkowego znamienia ustawodawca przewidział odrębną i samodzielną sankcję karną za określony w art. 178a § 4 KK kwalifikowany typ czynu zabronionego.
Analizowany przepis art. 178a § 4 KK in fine jest typem kwalifikowanym zarówno w stosunku do przepisu art. 178a § 1, jak i art. 244 KK, w zakresie niezastosowania się przez kierowcę w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego do zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych4. Wszystkie znamiona typu podstawowego określonego w art. 244 KK zawarte są w znamionach kwalifikowanego typu czynu zabronionego przewidzianego w art. 178a § 4 KK in fine. W związku z tym kwalifikowany typ czynu zabronionego, określony w drugim z przytoczonych przepisów, z uwagi na regułę lex specialis derogat legi generalis wyłącza zastosowanie podstawowego typu czynu zabronionego określonego w pierwszym z tych przepisów5. Dlatego też należy w pełni zgodzić się ze stanowiskiem SN, zgodnie z którym między art. 178a § 4 KK in fine a art. 244 KK nie zachodzi kumulatywny zbieg przepisów ustawy w rozumieniu art. 11 § 2 KK.
Brak kumulatywnej kwalifikacji prawnej czynu sprawcy nie oznacza pominięcia jednego z chronionych dóbr. Kwalifikacja prawna czynu zabronionego, uwzględniająca wyłącznie art. 178a § 4 KK, oddaje w pełni stopień bezprawia zachowania sprawcy. W tym zakresie należy w pełni zgodzić się ze stanowiskiem SN, według którego sprawca, który prowadząc pojazd mechaniczny w stanie nietrzeźwości (lub odurzenia) nie tylko narusza podstawowe zasady bezpieczeństwa w komunikacji, ale ponadto nie wykonując wcześniej orzeczonego zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych, okazuje lekceważenie dla wyroków sądowych, naruszając tym samym autorytet wymiaru sprawiedliwości. W efekcie, z uwagi na złożony przedmiot ochrony, czyn zabroniony kwalifikowany wyłącznie z art. 178a § 4 KK in fine, może w przyszłości być uznany za podobny w stosunku do podstawowego typu czynu zabronionego określonego w art. 178a § 1 oraz art. 244 KK, co może mieć znaczenie z punktu widzenia ustalenia przesłanek powrotu do przestępstwa (art. 64 KK), czy też podstaw do zarządzenia wykonania kary (art. 75 § 1 KK).
dr Piotr Gensikowski
sędzia Sądu Rejonowego
w Grudziądzu
[/hidepost]