Wnioski sądów polskich o wykonanie orzeczeń w sprawach karnych dotyczących kar o charakterze pieniężnym kierowane za granicę

Coraz częściej prowadzone w sądach polskich transgraniczne postępowania sądowe w sprawach karnych powodują potrzebę odzyskania należności zasądzanych przez sądy polskie w postaci kar o charakterze pieniężnym, grzywien, konfiskaty, czy kosztów postępowania od osób przebywających poza granicami Polski. Sądy polskie, jako podmioty uprawnione, sporządzają i kierują wnioski do właściwych organów państw obcych o odzyskanie tych należności. W niniejszym artykule omówiono regulacje międzynarodowej współpracy sądowej dotyczące uznawania orzeczeń w sprawach karnych, którego generalnym celem jest powstanie przestrzeni, w ramach której granice pomiędzy państwami przestaną być przeszkodą dla wykonywania orzeczeń wydanych przez krajowe organy sądowe. Autorka wskazuje tradycyjną procedurę, zawartą w rozdziale 66 Kodeksu postępowania karnego „Przejęcie i przekazanie orzeczeń do wykonania” oraz instrumenty Unii Europejskiej opierające się na zasadzie wzajemnego uznawania orzeczeń, a także porozumienia dwustronne w zakresie współpracy z państwami niebędącymi członkami UE regulujące omawianą problematykę.

[hidepost]

Wprowadzenie

W zakresie egzekucji orzeczeń dotyczących świadczeń pieniężnych w sprawach karnych, w przypadku, gdy dłużnik przebywa poza granicami kraju, sądy polskie sporządzają i kierują wnioski, jako podmiot uprawniony, o uznanie i wykonanie orzeczeń – kar o charakterze pieniężnym, grzywien, konfiskaty, kosztów postępowania. Celem wykonania takiego orzeczenia jest odzyskanie określonych kwot pieniędzy lub majątku. Aby natomiast zmusić dłużnika do podporządkowania się orzeczeniu wydanemu przeciwko niemu w innym państwie (np. do zapłaty), należy zwrócić się do organów odpowiedzialnych za wykonywanie orzeczeń sądowych w tym kraju. Tylko one posiadają uprawnienia pozwalające na zmuszenie dłużnika do dokonania płatności, odwołując się, w razie potrzeby, do służb porządku publicznego.

Nie wdając się w szczegóły rozważań dotyczących definicji uznawania orzeczeń¹, warto dla tematu niniejszego opracowania wskazać jedynie na rozróżnienie w zakresie uznawania, a w konsekwencji i skutków wywoływanych przez obcą czynność procesową w innym państwie i przedstawić definicję uznawania sensu largo i sensu stricto. W przypadku uznania sensu largo, fakt dokonania danej czynności procesowej ma znaczenie z punktu widzenia prawa państwa uznania, jednak obca czynność wywołuje ograniczone skutki prawne w państwie uznającym. Inaczej mówiąc, cel, w którym dokonana została czynność procesowa, nie może być w przypadku uznania sensu ­largo osiągnięty. Uznawanie w wąskim znaczeniu ma miejsce wtedy, gdy skutki prawne czynności procesowej w państwie uznania odpowiadają skutkom prawnym, które w analogicznej sytuacji procesowej czynność ta pociągnęłaby za sobą w państwie jej dokonania. W przypadku uznania sensu stricto, związanie organu danego państwa obcą czynnością procesową przypomina sytuację „wzajemnego uznawania” przez krajowe organy wymiaru sprawiedliwości czynności procesowych przez nie dokonywanych. Instytucja wzajemnego uznawania opiera się na zasadzie zaufania do systemów wymiaru sprawiedliwości innych państw. Z tą instytucją mamy do czynienia w zakresie współpracy z państwami członkowskimi UE. Współpraca na tej zasadzie oznacza pewność, że orzeczenie pochodzące od organu innego państwa wydane zostało w warunkach przestrzegania gwarancji procesowych obowiązujących na obszarze całej UE. Konsekwencją przyjęcia tej zasady jest to, że organy państwa wykonania orzeczenia nie powinny prowadzić własnych dochodzeń, lecz uznawać i wykonywać decyzje procesowe podjęte w innych państwach członkowskich UE bez stawiania dodatkowych warunków.

Regulacje prawa międzynarodowego i porozumienia dwustronne

W doktrynie² wskazuje się, że dla pełnego oraz powszechnego uznawania i wykonywania zagranicznych orzeczeń karnych mogą zaistnieć cztery podstawowe przeszkody, a mianowicie: suwerenność państwa, brak ekwiwalentności systemów prawnych, brak zaufania w stosunkach międzynarodowych oraz trudności wynikające z wewnętrznych systemów prawnych poszczególnych państw. Występujące przeszkody mogą być jednak wyeliminowane odpowiednio w drodze np. wyrażenia zgody przez państwa-strony, zasady wzajemności, procesu unifikacji, warunku podwójnej karalności, procedury exequatur³, stosowania klauzuli porządku publicznego oraz studiów porównawczych nad systemami prawnymi w innych krajach.

Tego typu „przeszkody” mają miejsce w przypadku kierowania do uznawania orzeczeń z naszego państwa do kraju nienależącego do Wspólnoty. Kwestia ta pojawia się wówczas, gdy sąd jednego państwa staje przed koniecznością „(…) wyrażenia stosunku do (…) aktów wydanych przez organy innego państwa”⁴. Uznanie takie wiąże się niejako automatycznie z akceptacją podstawy prawnej dokonania czynności procesowej. Problem uznawania zagranicznych orzeczeń karnych jest, z jednej strony, regulowany przez zasady prawa międzynarodowego, a z drugiej przez przepisy prawa wewnętrznego państw. Jeśli akt obcego państwa jest zgodny z zasadami i warunkami wykonywania władzy określonymi w prawie międzynarodowym, to wydaje się słuszne postulowanie uznania go za granicą. Jeżeli zaś akty te okażą się sprzeczne z zasadami prawa międzynarodowego, zaistnieje brak podstaw do wysuwania takiego postulatu. Akty takie mogą być nawet traktowane jako nieistniejące i nieważne.

[/hidepost]