Wypalenie zawodowe

Artykuł przedstawia ważny społecznie problem, jakim jest wypalenie zawodowe, który występuje w różnych środowiskach, także w sądownictwie. Warto więc zastanowić się nad jego istotą, spróbować określić przyczyny, objawy oraz skutki, a także sposoby przeciwdziałania problemowi i jego rozwiązywania. Z pewnością będziemy mogli dzięki temu bardziej świadomie kierować własną drogą zawodową, a w razie potrzeby – umieć pomóc sobie bądź innym.

Objawy zespołu wypalenia zawodowego

Może nie jest najlepszym pomysłem, by już w jednym z pierwszych numerów nowego kwartalnika dla sędziów zajmować się problemem wypalenia zawodowego. Może powinno być tak jak napisał Marek Aureliusz („Rozmyślania”): „Każdej chwili usilnie dbaj o to, […] byś to, co masz właśnie pod ręką, załatwił z pełną, a nie udaną godnością i miłością, i swobodą, i zachowaniem sprawiedliwości i byś zapewnił sobie niezależność od wszelkich innych myśli. Zapewnisz zaś ją sobie, jeżeli będziesz każdą pracę wykonywał, jak gdyby ostatnią w życiu”.

Jednak jak pokazuje rzeczywistość, czy nasze własne doświadczenia – czasem trudno jest zastosować się do tego, o czym mówi Marek Aureliusz. Gdy odczuwamy zmęczenie fizyczne, mamy problemy z koncentracją, powodujące niemożność efektywnego wykonywania zadań na czas, odczuwamy dolegliwości ze strony układu pokarmowego, bóle głowy, zaburzenia snu – nie możemy usnąć, lub wcześnie budzimy się, gdy tracimy energię, entuzjazm, pasję, gdy zauważamy, że ograniczamy kontakty, zwiększamy przerwy w pracy, trudno nam się do niej zmobilizować,przestajemy się angażować emocjonalnie w to, co robimy, nie cieszy nas perspektywa wypoczynku, gdy tracimy motywację do działania, gdy nie mamy poczucia osobistych osiągnięć i coraz częściej jesteśmy przeświadczeni o własnej niekompetencji i braku kontroli nad sprawami zawodowymi, mamy trudności w koncentracji na problemie i trudności w opanowywaniu emocji, gdy przeżywamy niezadowolenie i niechęć do wykonywanej pracy, a niekiedy obniża się nasza efektywność i jakość pracy, nie odczuwamy satysfakcji – niewątpliwie doznajemy wypalenia zawodowego. Wypalenie zawodowe pojawia się, gdy jesteśmy narażeni na stres w wyniku długotrwałego przeciążenia obowiązkami.

Poczucie wypalenia może dotyczyć każdego pracownika, ale największe ryzyko jego pojawienia się związane jest z pełnieniem zadań wymagających częstych kontaktów z ludźmi. Pracownicy zaangażowani w problemy innych odczuwają silne napięcie nerwowe, a jeśli sytuacja napięcia przedłuża się, wtedy stres, z którym nie umiemy sobie poradzić powoduje wyczerpanie psychiczne, emocjonalne, fizyczne, czyli właśnie wypalenie. Jest to pojęcie znacznie szersze, niż pojęcie zmęczenia pracą.

Chcemy, aby nasza praca miała sens, chcemy wierzyć, że to, co robimy jest ważne i pożyteczne. Jeśli pracownik z wysokimi kwalifikacjami, ambitny nie odczuwa poczucia sensu pracy, gdy nie udaje mu się realizować celów zawodowych, doświadcza obniżenia prestiżu społecznego i autorytetu zawodu, czuje się niezdolny do skutecznego działania, wówczas staje się podatny na wypalenie.

Przyczyny wypalenia zawodowego

Czynniki, które powodują wypalenie zawodowe mogą być wewnętrzne, i są to predyspozycje osobowościowe. Zagrożeni są zwłaszcza ci pracownicy, którzy mają ambitne cele zawodowe, wysokie oczekiwania wobec pracy, skłonności do perfekcjonizmu, gdy nie potrafią powiedzieć „nie”, gdy nie mają ochoty angażować się w jakieś kolejne przedsięwzięcia, ale system niekiedy wymusza na nich takie zaangażowanie, gdy utożsamiają się z wykonywanym zadaniem i miejscem pracy, ale napotykają na różnego typu przeszkody, trudności, dostrzegają braki i błędy w organizacji pracy.

Inna grupa czynników sprzyjających wypaleniu związana jest z naszym otoczeniem zawodowym. Mogą to być: brak wsparcia społecznego, brak możliwości podejmowania decyzji, nadmierna biurokracja oraz nieadekwatne do oczekiwań – wynagrodzenie.

Wypalenie zawodowe może się pojawić, kiedy mamy do czynienia z zadaniami, których wykonanie jest związane z niewielkim naszym wpływem na sytuację, jesteśmy zadaniami przeciążeni, mamy złą organizację czasu pracy, gdy w wyniku tego brakuje nam czasu prywatnego, a także w sytuacji, gdy pracownicy uważają, że mają zbyt dużo obowiązków, a zbyt mało czasu i innych zasobów, by dobrze tę pracę wykonać, nie ma równowagi między wymaganiami i możliwościami pracownika. Często także taka równowaga nie występuje między pracą a życiem prywatnym. Bywa bowiem tak, że pracownicy muszą poświęcać czas przeznaczony dla rodziny lub na realizację własnych zainteresowań po to, by skończyć jakąś pilną lub zaległą pracę, na wykonanie której nie wystarczają godziny pracy.

Ważnym czynnikiem wpływającym na poziom stresu i poziom wypalenia jest także poczucie małej lub wręcz poczucie braku kontroli. Pracownicy wiedzą, że oczekuje się od nich odpowiedzialności w pracy, ale równocześnie nie mają poczucia wystarczającej kontroli nad tym, za co odpowiadają (m.in. konieczność nagłego wykonania zadania, groźba redukcji zatrudnienia, zmiany stanowiska).

Wypalenie zawodowe powstaje także wtedy, gdy pracownicy mają poczucie, że ich praca przynosi korzyści, jest ważna, ale jednocześnie nie czują, że ich praca jest należycie wynagradzana. Przy czym ważne są tutaj pieniądze za wykonywaną pracę, ale także docenienie ich pracy i danie temu wyrazu.

Powstaniu wypalenia sprzyjają również nieprawidłowe relacje w miejscu pracy – brak więzi z innymi, mały poziom wsparcia ze strony współpracowników, słabe zaufanie, brak otwartości.