Krytycznie o karalności stalkingu po nowelizacji Kodeksu karnego (art. 190a)

Niniejszy artykuł dotyczy problematyki stalkingu jako zjawiska społecznego, psychologicznego i karnoprawnego, ze szczególnym uwzględnieniem nowelizacji Kodeksu karnego, która weszła w życie w dniu 6.6.2011 r.1 Zagadnienie to zostało przedstawione na tle szkicu prawnoporównawczego oraz doświadczeń organów procesowych w innych systemach prawnych. Wskazana nowelizacja spotkała się w piśmiennictwie głównie z aprobatą, jednak, zdaniem Autorów, rozważenia wymaga, czy sama karalność stalkingu rzeczywiście pozwoli na zwalczanie tego zjawiska i zapewni ochronę interesu pokrzywdzonego. Treść art. 190a KK budzi wątpliwości i rodzi obawę, że w praktyce dojdzie do wielu przypadków niepotrzebnego angażowania organów ścigania i wszczynania postępowań karnych w sprawach, które nie powinny być rozstrzygane na gruncie prawa karnego. Autorzy podkreślają, że skuteczne przeciwdziałanie stalkingowi wymaga profesjonalnej terapii psychologicznej, skierowanej nie tylko do ofiary, ale także, a może przede wszystkim, do sprawcy. Sama penalizacja stalkingu nie rozwiąże problemu społecznego, w dodatku nieprecyzyjnie skonstruowany przepis może być źródłem problemów interpretacyjnych i niejednokrotnie nieuzasadnionych zawiadomień organów ścigania.

[hidepost=1]

Stalking – pojęcie i geneza zjawiska

Pojęcie stalkingu nie jest jednoznaczne. W języku angielskim oznacza tropienie i osaczanie zwierzyny przez myśliwego. Od kilkudziesięciu lat termin ten zyskuje jednak nowe znaczenie, które dotyczy uporczywego nękania innej osoby.

W literaturze można spotkać różne definicje zjawiska stalkingu. Według J. Skarżyńskiej-Sernaglia2, stalking to powtarzające się uporczywe nękanie drugiego człowieka poprzez rozmaite formy naruszenia wolności osobistej i prywatności, wywołujące u prześladowanego niepokój, skrępowanie, dyskomfort fizyczny i psychiczny, szereg dolegliwości zdrowotnych, fizycznych i psychicznych, a także trudności w kontaktach interpersonalnych i uzasadnione obawy o własne bezpieczeństwo. Zdaniem B. Hołysta3, stalking polega na celowym, złośliwym, wielokrotnym prześladowaniu i molestowaniu innej osoby w sposób zagrażający jej bezpieczeństwu.

Zachowania stalkera mogą dotyczyć byłego małżonka, partnera, osoby bliskiej, znajomej, pochodzącej ze wspólnego środowiska zawodowego, a także osoby zupełnie obcej (np. gwiazdy filmu, sportu czy polityka). Działania te mogą polegać na nachodzeniu ofiary w domu, w pracy, czy w różnych niespodziewanych dla niej miejscach. Stalking może też polegać na przysyłaniu innej osobie niechcianych prezentów, listów, wiadomości e-mail, czy uporczywym wydzwanianiu4. Według Włoskiego Towarzystwa Psychologii, stalking polega na zamierzonych (celowych) zachowaniach nastawionych na wywołanie strachu u ofiary, które występują co najmniej dziesięciokrotnie na przestrzeni kolejnych 30 dni i skutkują zmianami o charakterze psychicznym i relacyjnym (interpersonalnym), np. zaburzeniami snu, niepokojem, koniecznością zmiany numeru telefonu, miejsca pracy, zamieszkania itp.5

Geneza zjawiska stalkingu sięga lat 80. XX w. i wiąże się z nagłośnieniem przez media przypadków obsesyjnego podążania fanów za gwiazdami filmowymi, słynnymi muzykami i innymi osobami publicznymi. Wskazuje się, że ofiarami stalkingu byli m.in. John Lennon, Jodie Foster czy Jill Dando. W związku z pojawieniem się niebezpiecznych i agresywnych zachowań wobec znanych osób, niektóre ustawodawstwa stanowe, jako pierwsze na świecie, zdecydowały się na penalizację zjawiska stalkingu. W ślad za USA podążyły także m.in. Wielka Brytania, Holandia, Niemcy, Austria, Włochy, a następnie Kanada i Australia6.

[/hidepost]