Wolność wypowiedzi dziennikarskiej a jej niezbędne ograniczenia

Współcześnie wolność informacyjna jest szeroko pojmowana. Wyraża się ona, z jednej strony, możliwością swobodnego przekazywania informacji, przedstawiania sądów wartościujących i idei społeczeństwu, z drugiej zaś łączona jest z prawem jednostki do ich otrzymywania. Konsekwencją wymienionego prawa staje się obowiązek komunikacyjny, spoczywający zwłaszcza na mediach, w zakresie rzetelnego i odpowiedzialnego informowania oraz kształtowania opinii w sprawach budzących istotne zainteresowanie społeczne. Ze wskazanym wyżej obowiązkiem łączy się obowiązek rzetelnego działania i odpowiedzialność mediów. Wolność wypowiedzi zderza się niejednokrotnie z innymi zasadniczymi wartościami, w tym z prawami o charakterze bezwzględnym, takimi jak dobra osobiste. W niniejszym artykule przedstawiono prawne ramy ochrony, kryteria oceny i wartościowania sposobów korzystania z konkurencyjnych niejednokrotnie względem siebie wskazanych wyżej dóbr, co stanowić może pomoc w wyznaczeniu standardów rzetelnego dziennikarstwa oraz zbilansowanego orzecznictwa sądów powszechnych.

[hidepost=1]

Ograniczenia swobody wypowiedzi dziennikarskiej

Nieprzypadkowo mediom, rozumianym jako środki masowego, także elektronicznego przekazu, przypisuje się w społeczeństwie demokratycznym rolę publicznego strażnika. Prasa pełni, a przynajmniej pełnić powinna, szczególną, doniosłą rolę w podtrzymywaniu i rozwijaniu dialogu społecznego, w którym istotną rolę odgrywają informacje, oceny i krytyczne analizy działań, a także wypowiedzi osób pełniących funkcje publiczne. Szczególną w tym zakresie pozycję wyznacza się dziennikarzom. Oni to, niezależnie od struktury organizacyjnej, w jakiej występują i sposobu powiązania z wydawcą, przygotowują i redagują teksty autorskie do publikacji, zbierają w tym celu stosowne materiały, uczestniczą w debatach publicznych, a także opiniują je.

Istnieją wyraźne współzależności między wolnością przekazywania informacji i opinii (sądów wartościujących, komentarzy) a niezbędnymi jej ograniczeniami, podyktowanymi ważnym interesem publicznym lub ochroną prawną interesu jednostki.

Kwestie te reguluje art. 10 EKPCz, ust. 1 tego artykułu stanowi, że każdy ma prawo do swobody wypowiedzi. Prawo to obejmuje wolność posiadania poglądów oraz otrzymywania i przekazywania informacji i idei bez ingerencji władz publicznych i bez względu na granice państwowe. Niniejszy przepis nie wyklucza prawa państw do poddania procedurze zezwoleń przedsiębiorstw radiowych, telewizyjnych lub kinematograficznych. Natomiast art. 10 ust. 2 EKPCz wskazuje na możliwe ograniczenia: korzystanie z tych wolności pociągających za sobą obowiązki i odpowiedzialność może podlegać takim wymogom formalnym, warunkom, ograniczeniom isankcjom, jakie są przewidziane przez prawo ikonieczne w społeczeństwie demokratycznym w interesie bezpieczeństwa państwowego, integralności terytorialnej lub bezpieczeństwa publicznego, ze względu na konieczność zapobieżenia zakłóceniu porządku lub przestępstwu, zuwagi na ochronę zdrowia i moralności, ochronę dobrego imienia i praw innych osób oraz ze względu na konieczność zapobieżenia ujawnieniu informacji poufnych lub na zagwarantowanie powagi i bezstronności władzy sądowej.

ETPCz podnosi w swoim orzecznictwie, że określenie „niezbędny” (czy „niezbędne”) w rozumieniu EKPCz zakłada istnienie „naglącej potrzeby społecznej” wprowadzania usprawiedliwionych ograniczeń wykonywania wolności1. Państwa będące stronami Konwencji mają pewien margines swobody w ocenie tego, czy istnieje konieczność takiej ingerencji. Jednak ocena dokonana przez sądy krajowe podlega równoległemu nadzorowi europejskiemu obejmującemu zarówno ustawodawstwo, jak i decyzje wykonawcze. Trybunał jest zatem upoważniony do wydania rozstrzygnięcia w kwestii, czy zawarte w porządku krajowym „ograniczenia” mające stanowić wyjątek od reguły, są zgodne z zasadą wolności wypowiedzi zagwarantowaną zwłaszcza przez wzmiankowany art. 10 EKPCz. Tam, gdzie jest wypełniana publiczna misja i związane z nią szerokie uprawnienia dla mediów, tam też musi występować stosowny obowiązek rzetelnego działania i odpowiedzialność. Wolność wypowiedzi, stanowiąca niewątpliwie fundament demokracji, zderza się niejednokrotnie z innymi zasadniczymi wartościami, w tym z prawami o charakterze bezwzględnym, takimi jak dobra osobiste. Stąd istnieje wpraktyce konieczność ustawicznego zestawiania wymienionych praw iwolności oraz balansowania sposobów korzystania znich. W sferze debaty publicznej, będącej w systemach demokratycznych pod szczególną ochroną, dziennikarzom przysługuje szeroko pojmowana ochrona. Bez niej nie mogliby optymalnie realizować służebnych wobec społeczeństwa funkcji. Jej zakresem obejmowane są zarówno przekazywane w komunikacji zbiorowej fakty, jak i sądy wartościujące. Debacie publicznej towarzyszyć może wysoka temperatura wymiany poglądów. W sytuacji, gdy ostre spory dotyczą istotnych problemów społecznych, musi być większe przyzwolenie na wypowiedzi kontrowersyjne i ostrą ich formułę. Media nie powinny jednak podgrzewać atmosfery i prowokować „w złej sprawie”, czyli w celu wzmacniania samych emocji i towarzyszących im napięć.

[/hidepost]