Najnowsza historia walki o niezawisłość sędziowską w Polsce stanowi inspirację dla sędziów z innych krajów. Sędziowie, zwłaszcza z krajów Unii Europejskiej, są wdzięczni i podziwiają odwagę naszych kolegów oraz ich osiągnięcia dokonane pomimo niewspółmiernych środków w walce o obronę niezawisłości sędziowskiej, która jest naturalną konsekwencją rządów prawa.

Polskie doświadczenie było niewątpliwie ekstremalne pod wieloma względami, do tego stopnia, że doprowadziło do masowych reakcji społecznych na rzecz niezależności sądownictwa, takich jak „Marsz tysiąca tóg”, w którym miałem zaszczyt uczestniczyć jako przedstawiciel Hiszpanii, wspierając moich kolegów sędziów i wszystkich polskich obywateli.

Jednak to polskie doświadczenie, które na szczęście ma teraz znacznie bardziej obiecujące horyzonty, jest również doświadczane w innych częściach Europy i świata, w mniejszym lub większym stopniu.

Hiszpania nie jest tu wyjątkiem.

Już w 2014 r., mając świadomość, że praworządność jest podstawą wartości, na których opiera się Unia Europejska (art. 2 TUE), i zaalarmowana kryzysami związanymi z jej poszanowaniem i egzekwowaniem w niektórych państwach członkowskich, Komisja Europejska zatwierdziła ramy wzmocnienia praworządności, aby odpowiedzieć na wyzwania i zagrożenia systemowe, przed którymi stanęła.

Ówczesny przewodniczący Komisji Europejskiej, José Manuel Durão Barroso, stwierdził: „Praworządność jest jednym z filarów Unii Europejskiej i fundamentem, na którym się ona opiera. Komisja Europejska odgrywa kluczową rolę w utrzymaniu praworządności jako strażnik traktatów. Konsekwentnie wskazywałem na potrzebę wprowadzenia przepisów umożliwiających Komisji wczesną i przejrzystą interwencję w przypadkach poważnych i systemowych zagrożeń dla praworządności w państwie członkowskim. Komisja wywiązuje się dziś z tego zobowiązania, zapewniając, że w przyszłości i w oparciu o nasze ostatnie doświadczenia będziemy mogli skutecznie zapobiegać kryzysom praworządności w państwach członkowskich i je rozwiązywać.

Spojrzenie na nasze otoczenie nie napawa jednak optymizmem, jeśli chodzi o cel, jakim jest wzmocnienie praworządności.

Niezawisłość sędziów i niezależność sądów była historyczną zdobyczą obywateli jako projekcja zasady trójpodziału władzy. Tylko sądownictwo, które nie podlega wpływom i instrukcjom innych organów, może zapewnić skuteczną ochronę sądową i zagwarantować prawom obywateli pewną i skuteczną ochronę.

Jednak zasada ta, która zainspirowała liberalne demokracje, znajduje się obecnie w kryzysie ze względu na wzrost populistycznej polityki, która dąży do unieważnienia wszystkich niezależnych agend, a zwłaszcza sądownictwa. U podstaw tych ideologii leży koncepcja demokracji skoncentrowana na zasadzie większości jako jedynej podstawie legitymizacji we wszystkich obszarach życia publicznego. W związku z tym wszelkie ograniczenia w sprawowaniu władzy o tak wzmocnionej legitymacji stanowią niedopuszczalną przeszkodę dla swobodnego rozwoju zasady demokracji.

W tym dążeniu do zniesienia ograniczeń, którym podlega władza polityczna, sądownictwo, jako podstawowy element instytucjonalny w architekturze państwa prawa, którego podstawową funkcją jest właśnie ograniczanie sprawowania władzy w celu uniknięcia odchyleń i nadużyć, stało się celem, jeśli nie do stłumienia, to do ograniczenia lub kontroli, tak aby było zgodne z dominującą większością polityczną w danym momencie.

Proponuję krótkie wprowadzenie do systemu sądownictwa w Argentynie. Następnie odniosę się do wyzwań stojących przed wymiarem sprawiedliwości w moim kraju, głównych reform prawnych ostatnich czasów, aby w końcu zatrzymać się na transcendentnym temacie dla tych z nas, którzy są częścią władzy sądowniczej: niezawisłości sądów, atakach, których doświadczyliśmy w ostatnim czasie, oraz fundamentalnej roli, jaką w jej obronie odgrywają stowarzyszenia sędziów.

I. Wymiar sprawiedliwości szczebla federalnego i prowincjalnego

Argentyński system sądowniczy jest kluczowym filarem demokratycznego rządu krajowego, odpowiedzialnym za zagwarantowanie rządów prawa, ochronę praw konstytucyjnych i rozwiązywanie konfliktów. W moim kraju system ten jest złożony, ponieważ jest podzielony na dwie jurysdykcje: z jednej strony, istnieje jurysdykcja federalna, a z drugiej, jurysdykcje prowincjonalne, odzwierciedlające federalną strukturę Argentyny. Struktura ta wynika z art. 1 i 5 Konstytucji Narodowej¹.

Poniżej przedstawię przegląd jej głównych cech, elementów i dynamiki.

1. Wymiar sprawiedliwości na poziomie federalnym

Federalny wymiar sprawiedliwości jest odpowiedzialny za rozpatrywanie spraw dotyczących kwestii krajowych, sporów między krajami związkowymi lub kwestii o dużym znaczeniu publicznym. Jego organizacja i uprawnienia są zapisane w Konstytucji Argentyny, a do jego kluczowych obowiązków należy m.in:

1) interpretacja konstytucji: zapewnienie zgodności ustaw i działań z konstytucją krajową;

2) przestępstwa federalne: prowadzenie spraw związanych z handlem narkotykami, terroryzmem, handlem ludźmi i przestępstwami międzynarodowymi;

3) spory międzyprowincjonalne: rozwiązywanie konfliktów między prowincjami lub między prowincjami a rządem federalnym;

4) stosunki zagraniczne: zajmuje się sprawami związanymi z traktatami, państwami obcokrajowcami lub organizacjami międzynarodowymi.

Federalna struktura sądownicza obejmuje:

1) Sąd Najwyższy Narodu: jest najwyższym organem sądowym w kraju i ma ostateczny głos w sprawach konstytucyjnych. Sąd składa się z sędziów mianowanych przez Prezydenta Kraju za zgodą Senatu. Jego orzeczenia ustanawiają precedensy, które kierują interpretacją przepisów na szczeblu krajowym.

2) Federalne sądy apelacyjne: Sądy te rozpatrują odwołania od wyroków sądów federalnych pierwszej instancji. Są one rozmieszczone w całym kraju, aby zapewnić dostęp do federalnego wymiaru sprawiedliwości.

3) Sądy federalne pierwszej instancji: Są to sądy pierwszego szczebla dla spraw federalnych, obejmujące różne obszary, takie jak sprawy karne, administracyjne i handlowe.

4) Wyspecjalizowane sądy federalne: Niektóre sprawy, takie jak spory wyborcze lub kwestie podatkowe, są rozpatrywane przez wyspecjalizowane sądy w ramach sądów federalnych – system federalny.

Chorwacja jest krajem liczącym 3,853 miliona mieszkańców, w którym według najnowszych danych orzeka 1653 sędziów. Jest jednym z krajów członkowskich Rady Europy z największą liczbą zawodowych sędziów na 100 000 mieszkańców. Wydaje się, że sędziów jest wystarczająco dużo do tego, aby sprawiedliwość była wymierzana szybko, ale czy tak jest naprawdę?

Każdego roku (a dzieje się tak od ponad pięciu lat) do sądów i sędziów w Chorwacji wpływa ponad 1,26 miliona nowych spraw. To ogromna liczba jak na tak mały kraj. Jednocześnie każdego roku sędziowie rozstrzygają około 1,2 miliona różnych spraw sądowych. Jeśli spojrzymy na obciążenie pracą każdego sędziego, okaże się, że jeden sędzia ma ponad 700 spraw rocznie! I je załatwia!

Na czym więc polega problem w Chorwacji?

Ogólna liczba nierozstrzygniętych spraw i długość procesów w większości przypadków wzrosła. Zgodnie z tablicą wyników wymiaru sprawiedliwości UE 2024, zaległości i długość postępowań pozostają poważnym problemem, szczególnie w spornych sprawach cywilnych i gospodarczych, gdzie zaległości są największe w UE. Pomimo poprawy w niektórych kategoriach spraw, zaległości i długość postępowań w większości przypadków wzrosły, co pozostaje poważnym problemem. W 2023 r. średnia długość postępowań w sądach pierwszej instancji pozostała jedną z najdłuższych w UE i wzrosła do 1334 dni w spornych sprawach gospodarczych i do 764 dni w spornych sprawach cywilnych.

Jednocześnie Chorwacja jest w tyle za krajami Rady Europy, które starają się promować dobrowolne korzystanie z alternatywnych metod rozwiązywania sporów. To się po prostu nie zakorzeniło i nie przyjęło w Chorwacji. Negocjacje stron w postępowaniu karnym również nie są znacząco obecne. Są stosowane, ale w bardzo niewielkim zakresie spraw. W Chorwacji każdy spór, każdy konflikt, każde nieporozumienie po prostu kończy się w sądzie i wpływa do sądu jako nowa sprawa do rozpoznania przez sędziego, zarówno w sprawach cywilnych, administracyjnych, jak i karnych. Wszystko to znacznie spowalnia postępowania sądowe i istotnie obciąża system wymiaru sprawiedliwości. Jednocześnie obywatele, z jednej strony, wymagają i żądają wprost, aby ich spór był rozstrzygany wyłącznie przez sąd, a z drugiej strony, nie wierzą w niezawisłość sędziów. Dziwne, prawda?!

Poziom postrzeganej niezależności sądownictwa w Chorwacji jest nadal bardzo niski zarówno wśród ogółu społeczeństwa, jak i podmiotów gospodarczych. Ogólnie rzecz biorąc, ponad 70% ogółu społeczeństwa i firm w Chorwacji postrzega poziom niezależności sądów i sędziów jako „zły”. Głównymi powodami tego, wymienianymi przez opinię publiczną i przedsiębiorstwa, jest powszechny pogląd, że występują ingerencje lub naciski ze strony rządu i polityków, a także ingerencje lub naciski ze strony grup biznesowych lub innych określonych grup interesów.

Jednocześnie ten sam rząd i politycy w Chorwacji zapomnieli o wynagrodzeniach sędziów przez ostatnie 25 lat, które nie były dostosowane do trendów gospodarczych, co więcej, sędziów uległy stagnacji i straciły na wartości. Jednak w 2024 r., dzięki środkom ostrzegawczym wdrożonym przez sędziów pod przewodnictwem Stowarzyszenia Chorwackich Sędziów, nastąpił wzrost wynagrodzeń, ale nadal nie było nowej ustawy, na mocy której wynagrodzenia sędziów przestałyby zależeć od obecnego rządu. W tym celu Stowarzyszenie Chorwackich Sędziów kontynuuje wysiłki na rzecz komunikacji z władzą wykonawczą, podkreślając i przypominając, że wynagrodzenie sędziego jest nierozerwalnie związane z niezawisłością sędziów i niezależnością sądów.

Sądownictwo stało się zawodem kobiecym. Tendencja ta nie występuje tylko w Chorwacji, gdzie kobiety stanowią większość w różnych zawodach związanych z sądownictwem: sędziowie, prokuratorzy, pracownicy administracyjni, notariusze. Co więcej, 55% prezesów sądów to kobiety, a 65% szefów prokuratur to również kobiety. Jedynie na szczeblu Sądu Najwyższego kobiety nie stanowią większości (32%). Najwyraźniej wskaźnik ten nie pomógł w przełamaniu szklanego sufitu.

Nie każda publiczna krytyka sądownictwa jest nieuzasadniona. Sądownictwo nie komunikuje się w wystarczającym stopniu ze społeczeństwem. Obywatele często nie rozumieją, jak działa system prawny co stwarza poczucie nieufności. Wyroki i wyjaśnienia nie zawsze są łatwo dostępne dla opinii publicznej, chociaż powinny być zgodne z zasadami publicznej pracy sądu. Nawet jeśli wyroki są publicznie dostępne, często są one napisane skomplikowanym językiem prawniczym, co utrudnia ich zrozumienie przez opinię publiczną. Decyzje w głośnych sprawach są szczególnie niejasne dla ogółu społeczeństwa. W złożonych lub politycznie wrażliwych procesach sądowych często brakuje jasności w uzasadnieniu wyroków, co prowadzi do wątpliwości co do bezstronności sędziów. Dostępność danych na temat pracy sędziów jest również ograniczona: na przykład informacje na temat wydajności sądów, takie jak statystyki dotyczące liczby rozstrzygniętych spraw lub czasu potrzebnego na podjęcie decyzji, nie zawsze są łatwo dostępne dla opinii publicznej. Informacje na temat postępowań dyscyplinarnych przeciwko sędziom za błędy lub nieetyczne zachowanie rzadko są podawane do wiadomości publicznej, co sprzyja wrażeniu bezkarności sędziów.

Brasília, 5 grudnia 2024 r.

Do Jego Ekscelencji
Dr Giacomo Oberto
Sekretarza Generalnego Międzynarodowego
Stowarzyszenia Sędziów (IAJ)
Rzym, Republika Włoska

Przedmiot:
Nota techniczna w odpowiedzi na meksykańską reformę konstytucyjną, która ustanowiła wybory powszechne jako sposób rozpoczęcia kariery sędziowskiej (sędziego) w Meksyku

Wasza Ekscelencjo,

Brazylijskie Stowarzyszenie Sędziów – AMB, podmiot reprezentujący interesy brazylijskich sędziów na szczeblu krajowym, zwraca się do Pana w celu przedstawienia Noty Technicznej, załączonej do niniejszego pisma, przygotowanej na wniosek Stowarzyszenia Sędziów Sądownictwa Wojskowego Unii – Amajum, podmiotu stowarzyszonego AMB, w której wyraża zaniepokojenie aspektami związanymi z reformą konstytucyjną Meksyku, która zmieniła sposób wejścia do sądownictwa, ustanawiając, że sędziowie tego kraju, na wszystkich szczeblach, rozpoczną karierę w drodze wyborów powszechnych.

W niniejszej nocie technicznej AMB wyraża swoje zrozumienie dla tej reformy i odrzuca wszelkie podobne zamiary w Brazylii, ponieważ jest to środek, który podważa niezależność sądownictwa, podważając jego zdolność do bycia skuteczną instytucją chroniącą podstawowe prawa i gwarancje oraz chroniącą porządek demokratyczny.

Ponieważ leży to w interesie wszystkich stowarzyszeń sędziowskich, przesyłamy wersję angielską i hiszpańską wraz z oryginałem w języku portugalskim.

To wszystko na tę chwilę, ponawiamy zapewnienie o naszym wysokim szacunku i poważaniu i pozostajemy do Państwa dyspozycji.

Frederico Mendes Júnior
Prezes Brazylijskiego Stowarzyszenia Sędziów (AMB)

Geraldo Dutra de Andrade Neto
Sędzia Sekretarz ds. stosunków międzynarodowych
Brazylijskiego Stowarzyszenia Sędziów (AMB)

Strony: 1 2 3 4 5 6 7 8

Rok 2024 stanowi kamień milowy o szczególnym znaczeniu dla portugalskiego wymiaru sprawiedliwości.

Kraj ten osiągnął 50 lat demokracji, co odpowiada również 50-leciu funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości w ramach systemu demokratycznego. To spostrzeżenie nie jest bez znaczenia, biorąc pod uwagę, że do 25.4.1974 r., czyli daty pokojowej rewolucji, która zakończyła 48 lat dyktatury, Portugalia żyła z sądami powiązanymi z reżimem i dochodzeniami karnymi w dużym stopniu zależnymi od policji politycznej.

Zmiana reżimu oznaczała oczywiście światełko nadziei w kraju, którego rozwój gospodarczy, społeczny i kulturalny osłabł z powodu wieloletnich ograniczeń wolnej myśli.

Pierwsze kroki wymiaru sprawiedliwości w systemie demokratycznym w okresie pełnym politycznych i społecznych wstrząsów, obejmowały stworzenie nowej konstytucji. Konstytucja Republiki Portugalskiej uchwalona w 1976 r. położyła fundamentalne podwaliny pod nowe organy ustawodawcze, które przyjęły nową logikę demokratyczną, wraz z zapisaniem nowych praw, które zbliżyły kraj do nowoczesności i poszanowania praw i wolności człowieka, dzięki czemu Portugalia stała się ważnym i wiarygodnym partnerem również w budowanej i rozwijającej się przestrzeni europejskiej.

Jednak po 50 latach, kiedy Portugalia jest już w pełni zintegrowana na poziomie europejskich i globalnych instytucji demokratycznych, będąc aktywnym i wiarygodnym partnerem na poziomie sądownictwa międzynarodowego, co jest również wynikiem pracy stowarzyszeniowej w ramach Wspólnoty Europejskiej scementowanej na fundamentach krajowego stowarzyszenia. Po dziesięcioleciach energicznej działalności w obronie wymiaru sprawiedliwości można by założyć, że ten sam system przeżywa dziś lata pełnej stabilności, w tym na arenie dyskusji politycznej.

Tak jednak nie jest.

W rzeczywistości, podczas gdy solidne podstawy konstytucyjne są bezpieczną i stabilną gwarancją organizacji prawnej i społecznej, to na poziomie prawa powszechnego ostatnie 50 lat naznaczone było kolejnymi zmianami legislacyjnymi, dokonywanymi czasami w tempie generującym trudności w samym stosowaniu prawa i nierzadko bez dbałości o weryfikację odpowiednich implikacji i zmian na poziomie innych elementów systemu prawa, które są powiązane ze zmienianym prawem.

Z drugiej strony, stabilność konstytucyjna kontrastuje również z dyskursem politycznym czy publicystycznym dotyczącym wymiaru sprawiedliwości. Wyrażenie „kryzys wymiaru sprawiedliwości” jest częścią portugalskiej codzienności od dziesięcioleci, a głębsze analizy tego, czym jest ten kryzys, zwykle koncentrują się tylko na kilku bardziej szczegółowych lub medialnych przypadkach, nie odzwierciedlając rzeczywistości większości tysięcy spraw rozpatrywanych codziennie w portugalskich sądach.

Wyrażenie „kryzys wymiaru sprawiedliwości” jest zwykle kojarzone z innym, które wzywa do potrzeby „reformy wymiaru sprawiedliwości”. Pomimo dyskursu politycznego, dziennikarskiego, a także opinii publicznej, a nawet przedstawicieli wymiaru sprawiedliwości, którzy czasami domagają się „reformy wymiaru sprawiedliwości”, prawda jest taka, że po raz kolejny, sięgając do korzeni problemów, nie wyłania się nic prawdziwie reformatorskiego.

Czy to znak, że system jest zdrowy i nie potrzebuje zmian? Oczywiście nie.

Niewątpliwie istnieje zestaw obszarów w obszarze wymiaru sprawiedliwości, w których poprawienie szybkości postępowania lub ponowne rozważenie usprawnienia aspektów organizacyjnych może być atutem, a reforma istotnie zasługuje na rozważenie.

Czy jednak istnieje rzeczywista potrzeba przeprowadzenia prawdziwej reformy, która dotrze do konstytucyjnych fundamentów, które były osiągnięciem kwietnia 1976 r.? Uważamy, że nie.

Zgodnie z postanowieniami Konstytucji obowiązującej od 20.10.2008 r. Ekwador jest państwem demokratycznym i jest zorganizowany jako republika. Ta forma organizacji oznacza, m.in., istnienie klasycznego podziału władzy lub funkcji na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą, do których w przypadku Ekwadoru dodano funkcje przejrzystości i kontroli społecznej oraz kontroli wyborczej. Celem artykułu jest zapoznanie polskich Czytelników ze sposobem, w jaki władza sądownicza jest zorganizowana, jej różnymi organami i ich atrybutami, zgodnie z naszą Konstytucją i tym, co jest zasadniczo rozwinięte w Kodeksie Organicznym Funkcji Sądowniczej (zwanym dalej COFJ), a także do krótkiego przeglądu obecnego stanu wymiaru sprawiedliwości w tym kraju.

Władza sądownicza w Ekwadorze obejmuje różne organy związane z wymiarem sprawiedliwości, rozumianym w szerokim znaczeniu, tj. nie tylko organy jurysdykcyjne, ale także organ administracyjny, którym jest Rada Sądownictwa; organy autonomiczne, którymi są Prokuratura Generalna i Urząd Obrońcy Publicznego; oraz organy pomocnicze, które obejmują służbę notarialną, licytatorów sądowych, depozytariuszy sądowych, syndyków i likwidatorów kosztów. Ponadto uznawana jest jurysdykcja tubylcza, która funkcjonuje równolegle. Dokonamy teraz przeglądu każdego z tych podtematów.

1. Organy jurysdykcyjne

Organy jurysdykcyjne odnoszą się do tych, które są odpowiedzialne za rozwiązywanie konfliktów między osobami fizycznymi lub między nimi a państwem, stosując prawo, a w przypadku Ekwadoru obejmują one Krajowy Trybunał Sprawiedliwości, prowincjonalne sądy sprawiedliwości, trybunały i sądy ustanowione przez prawo oraz sądy pokoju¹.

Krajowy Trybunał Sprawiedliwości jest najwyższym organem wymiaru sprawiedliwości w Ekwadorze; ma siedzibę w Quito, stolicy Republiki, z jurysdykcją na całym terytorium kraju; składa się z 21 sędziów krajowych, którzy są mianowani przez Radę Sądownictwa, po przeprowadzeniu egzaminu konkursowego opartego na wiedzy merytorycznej, na czas określony 9 lat, bez możliwości ponownego wyboru, z częściowym odnowieniem siedmiu sędziów co 3 lata.

Wewnętrzna struktura Trybunału Krajowego jest następująca: Zgromadzenie Plenarne, izby wyspecjalizowane, Prezes Trybunału Krajowego, prezesi każdej izby wyspecjalizowanej i współsędziowie.

Zgromadzenie Plenarne Sądu Krajowego składa się z 21 sędziów krajowych, a do jego głównych zadań należy sądzenie sędziów Trybunału Konstytucyjnego za przestępstwa związane z działalnością publiczną; rozwijanie systemu precedensów orzeczniczych w oparciu o decyzje jego izb, które trzykrotnie (lub więcej) powtarzają tę samą opinię w tej samej kwestii prawnej; rozstrzyganie konfliktów jurysdykcji między wyspecjalizowanymi izbami tego samego Sądu; oraz wydawanie ogólnych i wiążących orzeczeń w przypadkach wątpliwości lub niejasności w interpretacji przepisów prawa, tj. wykonywanie quasi-władzy ustawodawczej, chyba że formalne prawo stanowi inaczej.

Sąd Krajowy jest podzielony na sześć wyspecjalizowanych izb: ds. postępowań administracyjnych, ds. postępowań podatkowych, ds. postępowań karnych, ds. postępowań karnych wojskowych, ds. postępowań karnych policyjnych, ds. ruchu drogowego, ds. korupcji i przestępczości zorganizowanej, ds. cywilnych i handlowych, ds. pracy oraz ds. rodziny, dzieci, młodzieży i nieletnich przestępców. Podział sędziów na poszczególne izby jest dokonywany przez Zgromadzenie Plenarne Trybunału, zgodnie z potrzebami służby i biorąc pod uwagę specjalizację każdego sędziego, ale każda izba musi zawsze składać się z co najmniej trzech sędziów. Biorąc pod uwagę, że liczba 21 sędziów krajowych jest stała, zdarzało się, że obciążenie pracą wymagało od sędziego krajowego zasiadania w więcej niż jednej izbie, co jest wyraźnie przewidziane w COFJ. Głównym zadaniem wyspecjalizowanych izb jest rozpatrywanie skarg kasacyjnych, zgodnie z przedmiotem ich specjalizacji, tj. zasadniczo jest to sąd kasacyjny. Rozpatruje on również odwołania w sprawach karnych.