Nowe zasady w zakresie kosztów sądowych w postępowaniu cywilnym (Warszawa, 30.11.2012 r.)

W dniu 30.11.2012 r. w Warszawie odbyła się coroczna konferencja zorganizowana przez Wydawnictwo C.H. Beck i Redakcję Kwartalnika Stowarzyszenia Sędziów Polskich „Iustitia”. Tematem spotkania były „Nowe zasady w zakresie kosztów sądowych w postępowaniu cywilnym”.

Za stronę merytoryczną konferencji odpowiadał Zespół Prawa Cywilnego SSP „Iustitia”. Spotkanie prowadził redaktor naczelny Kwartalnika i zarazem przewodniczący ZPC „Iustitii” sędzia Krystian Markiewicz.

Konferencję rozpoczął Paweł Esse – Dyrektor Naczelny Wydawnictwa C.H. Beck powitaniem uczestników. Następnie prelegenci – sędziowie Katarzyna Gonera, Arkadiusz Semeniuk, Aneta Łazarska i Tomasz Zawiślak, przedstawili obecne uregulowania w zakresie m.in. zwolnienia od kosztów sądowych oraz egzekucji należności, a ponadto wskazali na potrzebę zmian przepisów w celu ich uproszczenia, przyspieszenia postępowań, zwiększenia efektywności egzekucji należności sądowych oraz delegowania zadań związanych z obliczaniem kosztów sądowych i ich egzekucją na referendarzy oraz inne niż sądy instytucje państwowe.

Arkadiusz Semeniuk (sędzia Sądu Okręgowego w Płocku) przedstawił założenia ogólne reformy kosztów postępowania, a także – wraz z Anetą ­Łazarską (sędzią Sądu Rejonowego dla m.st. Warszawy w Warszawie) – model uproszczenia systemu kosztów sądowych. Jednym z prezentowanych postulatów było wprowadzenie zryczałtowanej opłaty sądowej uiszczanej przy wniesieniu pozwu lub wniosku, która konsumowałaby wszystkie inne koszty, które strony ewentualnie mogłyby ponosić w toku postępowania (np. opłatę od złożonego w toku postępowania wniosku o zabezpieczenie powództwa). Opłata ta miałaby być na tyle wysoka, by wydatki Skarbu Państwa z tytułu prowadzenia postępowań sądowych bilansowały się z dochodami z tytułu opłat ponoszonych przez strony. Podkreślono, że przy ustaleniu poziomu wysokości opłat sądowych konieczne jest odpowiednie wyważenie, z jednej strony, interesu społeczeństwa przejawiającego się w prawidłowym (sprawnym) funkcjonowaniu wymiaru sprawiedliwości, z drugiej strony, interesu jednostki, domagającej się udzielenia jej ochrony prawnej. Ponadto, zaproponowano przekazanie kwestii poboru opłat do kompetencji kierownika sekretariatu przy wprowadzeniu odpowiednich rozwiązań proceduralnych związanych z możliwością domagania się przez stronę nadania biegu sprawie.

Tomasz Zawiślak (sędzia Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Śródmieścia we Wrocławiu) podkreślił, że bez sprawnej egzekucji należności Skarbu Państwa, sądownictwo powszechne nie może prawidłowo funkcjonować. Jest to ściśle związane z funkcją fiskalną kosztów. W związku z powyższym, postulował powierzenie egzekucji należności sądowych administracyjnym organom egzekucyjnym, przedstawił problemy związane z reprezentacją sądu jako ­statio fisci Skarbu Państwa w zakresie egzekucji należności sądowych i omówił zagadnienia związane z nowym modelem windykacji należności sądowych, nad którym trwają prace w Ministerstwie Sprawiedliwości. Ponadto, wskazał na sprzeczności i luki, które utrudniają funkcjonowanie sądów, a także powodują marnotrawstwo środków publicznych. Wśród tych luk wymienił uregulowania dotyczące wnoszenia opłat sądowych przez stronę rozszerzającą żądanie w toku postępowania.

SSN Katarzyna Gonera omówiła problematykę zwolnienia od kosztów sądowych. Pośród uwag de lege ferenda przedstawiła m.in. propozycje mające na celu odciążenie sędziów od czynności związanych z obliczaniem kosztów postępowania, które to czynności miałyby w całości zostać powierzone referendarzom sądowym, przy czym ewentualne skargi na orzeczenia referendarzy w tym przedmiocie rozpoznawane byłyby przez sędziów. Istotną korzyścią tego rozwiązania niewątpliwie byłoby przyspieszenie postępowania, bowiem w przypadku zaskarżenia orzeczenia referendarza, nie pojawiałaby się konieczność przesyłania akt do sądu wyższej instancji. Takie rozwiązanie musiałoby być wprowadzone nie tylko w sądach rejonowych, ale i okręgowych, które powinny być wsparte odpowiednią kadrą orzeczniczą. Kolejnym postulatem, którego uwzględnienie mogłoby odciążyć sądy i sędziów od czynności nieorzeczniczych, było powierzenie ośrodkom pomocy społecznej zadań związanych z rozpoznawaniem wniosków o zwolnienie od kosztów sądowych i ustanowienie adwokata lub radcy prawnego z urzędu.

Po wystąpieniach prelegentów rozpoczęła się dyskusja z udziałem uczestników–sędziów, radców prawnych, adwokatów, przedstawicieli Prokuratorii Generalnej, członków zespołów Komisji Kodyfikacyjnej prawa cywilnego i dziennikarzy zajmujących się zagadnieniami prawnymi. W toku kolejnych wystąpień analizowano zarówno korzyści, jak i zagrożenia oraz trudności związane z proponowanymi rozwiązaniami, a ponadto sygnalizowano dodatkowe problemy związane z kosztami sądowymi wyłaniające się w toku praktyki orzeczniczej i przedstawiano propozycje ich rozwiązania (m.in. po raz kolejny podniesiono konieczność wprowadzenia opłaty od wniosków o uzasadnienia).

Każdy zainteresowany (wyrażamy nadzieję, że będą to w szczególności osoby zaangażowane w proces stanowienia prawa, odpowiedzialne za ustawodawstwo w zakresie kosztów sądowych w sprawach cywilnych) będzie mógł szczegółowo zapoznać się z treścią wystąpień prelegentów, bowiem Redakcja Kwartalnika oraz Wydawnictwo C.H. Beck planują publikację materiałów pokonferencyjnych.

Edyta Bronowicka – autorka jest sędzią Sądu Rejonowego dla m.st. Warszawy w Warszawie.