Kontrola postanowienia wydanego w wyniku rozpoznania skargi na orzeczenie referendarza sądowego – glosa
Postanowienie wydane w wyniku rozpoznania skargi na orzeczenie referendarza sądowego nie podlega rozpoznaniu na podstawie art. 380 w zw. z art. 397 § 2 KPC.
Uchwała SN z 10.10.2013 r., III CZP 62/13, Biul. SN Nr 10/2013, Legalis
[hidepost]
Stan faktyczny
Komentowaną uchwałą SN odpowiedział na zagadnienie prawne przedstawione przez Sąd Apelacyjny postanowieniem z 29.5.2013 r.: „Czy postanowienie Sądu I instancji rozpoznające skargę na orzeczenie referendarza sądowego na podstawie art. 39823 KPC podlega dyspozycji art. 380 w zw. z art. 397 § 2 KPC jako orzeczenie, od którego nie przysługiwało zażalenie?”
Zagadnienie prawne przedstawione do rozstrzygnięcia powstało na skutek złożonej apelacji od wyroku Sądu Okręgowego w W. z 11.5.2012 r., przez pozwanego K.R., który wniósł także o zwolnienie go od kosztów sądowych. Postanowieniem z 21.9.2012 r. referendarz sądowy w Sądzie Okręgowym w W. wniosek ten oddalił. Na wymienione orzeczenie referendarza sądowego pozwany wniósł skargę, domagając się zwolnienia od kosztów, jednak Sąd Okręgowy postanowieniem z 7.11.2012 r. utrzymał w mocy zaskarżone orzeczenie, a następnie, wobec nieuiszczenia stosownej opłaty, postanowieniem z 12.12.2012 r. odrzucił apelację pozwanego. Na postanowienie odrzucające apelację pozwany wniósł zażalenie, w którym zawarł wniosek o poddanie kontroli postanowienia Sądu Okręgowego z 7.11.2012 r. (w trybie art. 380 w zw. z art. 397 § 2 KPC) utrzymując, że nie jest w stanie uiścić należnej opłaty od apelacji. Rozpoznając to zażalenie, Sąd Apelacyjny powziął poważne wątpliwości, którym dał wyraz w przedstawionym Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnieniu prawnym.
Stanowisko Sądu Najwyższego
Sąd Najwyższy podjął uchwałę jak wyżej. W uzasadnieniu wskazał, że zgodnie z art. 380 KPC, sąd II instancji – na wniosek strony – rozpoznaje, a ściślej, kontroluje w ramach nadzoru instancyjnego, także te postanowienia sądu I instancji, które nie podlegały zaskarżeniu w drodze zażalenia, a miały wpływ na wynik sprawy. Chodzi tu o specjalny środek prawny (procesowy), mieszczący się w systemie środków zaskarżenia, ale pozostający poza strukturą klasycznych środków odwoławczych, umożliwiający dokonanie przez sąd II instancji oceny tych orzeczeń sądu I instancji, od których nie przysługuje zażalenie, ale które wpłynęły na wynik sprawy. Nie ulega wątpliwości, że środek ten stanowi swoiste complementum zażalenia; pozwala na rozszerzenie kontroli instancyjnej na postanowienia niezaskarżalne, a jednocześnie przyspiesza i usprawnia postępowanie, gdyż kontrola ta zostaje przesunięta do czasu rozpoznania apelacji, nie powodując przez to przerwy w postępowaniu głównym wywoływanej zazwyczaj koniecznością rozpoznania zażalenia. Z art. 380 KPC, odczytywanego łącznie z art. 397 § 2 KPC, w sposób oczywisty wynika, że dotyczy on niezaskarżalnych postanowień wydanych przez sąd I instancji, a kontrola, którą przewiduje, dokonywana jest przez sąd II instancji, rozpoznający apelację lub zażalenie. Wprawdzie judykatura dopuszcza także stosowanie tego przepisu do postępowania zażaleniowego toczącego się przed Sądem Najwyższym (np. postanowienia SN: z 21.11.2001 r.1, z 5.1.2007 r.2, z 6.5.2009 r.3, z 15.6.2011 r.4, z 15.12.2011 r.5), a więc rozciąga jego hipotezę na kontrolę postanowień sądu II instancji, jednak należy przyjąć, że chodzi tu o wypadek wyjątkowy, dopuszczony przez art. 394 § 3 w zw. z art. 39821 i 391 § 1 KPC.
Poza tym SN przyjął, że jakkolwiek w art. 380 KPC jest mowa o postanowieniach, które nie podlegały zaskarżeniu w drodze zażalenia, to jednak pod określeniem „zażalenie” trzeba rozumieć, odwołując się do dyrektyw wykładni celowościowej, także inne, kontrolne środki prawne dopuszczalne w toku instancji, do których należy m.in. skarga na orzeczenie referendarza; jej rozpoznanie przez sąd I instancji, podniesiony jednak na mocy art. 39823 § 2 KPC do procesowej roli sądu II instancji, wzmacnia tezę, że skardze można w tym wypadku przypisać jurysdykcyjną funkcję zażalenia. W tej sytuacji, skoro kontrola instancyjna prowadzona jest w drodze innego środka prawnego niż zażalenie, odpada ratio stosowania art. 380 KPC przez sąd wyższego rzędu do postanowienia wydanego w wyniku rozpoznania skargi. Zajęcie przeciwnego stanowiska naruszałoby, przez wprowadzenie dodatkowego szczebla kontroli instancyjnej, racjonalność systemu środków zaskarżenia, opartego na standardzie dwuinstancyjności. Innymi słowy, cel unormowania zawartego w art. 380 KPC, polegający na umożliwieniu oceny prawidłowości niezaskarżalnego zażaleniem postanowienia przy rozpoznawaniu apelacji, jest w tym wypadku realizowany przez postanowienie sądu rozpoznającego skargę na orzeczenie referendarza, działającego jako sąd II instancji. Z tych względów z treści normatywnej art. 380 KPC da się wyprowadzić wniosek, że postanowienie sądu wydane na podstawie art. 39823 § 1 KPC nie jest postanowieniem sądu I instancji, o którym mowa w art. 380 w zw. z art. 397 § 2 KPC. Jakkolwiek stanowisko SN zasługuje na aprobatę, warto jednak pogłębić rozważania poczynione przez Sąd.
[/hidepost]