Pozycja procesowa referendarza sądowego – de lege lata i de lege ferenda
Przedmiotem artykułu jest zwięzłe przedstawienie pozycji procesowej referendarza sądowego w obecnych regulacjach prawnych oraz wskazanie na konieczność doprecyzowania poszczególnych przepisów, wprowadzenie zmian o charakterze techniczno-legislacyjnym, ale i propozycje rozszerzenia jego kompetencji w postępowaniu cywilnym, które mógłby tenże organ sądowy realizować celem usprawnienia postępowania sądowego i odciążenia sędziów od wykonywania niektórych zadań.
[hidepost]
Wprowadzenie
Referendarz sądowy – instytucja, stanowisko, organ – występuje niemal we wszystkich procedurach jurysdykcyjnych. Znana jest przede wszystkim postępowaniu cywilnemu, ale również sądowemu postępowaniu administracyjnemu. Natomiast od 1.7.2015 r. stanowisko o tej nazwie i przewidzianej dla niego funkcji ustrojowej pojawiło się w postępowaniu karnym oraz w postępowaniu w sprawach o wykroczenia na mocy ustawy z 27.9.2013 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw1.
Instytucja referendarza sądowego w Polsce znana była na gruncie ustawy z 20.6.1985 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych2. Referendarz sądowy był wyższym urzędnikiem sądowym, któremu powierzono czynności administracyjne oraz czynności z zakresu nadzoru nad pracą sekretariatów sądowych. Brak kompetencji merytorycznych uzasadniał niższe wymagania kwalifikacyjne stawiane kandydatom na ten urząd. Referendarzem sądowym mogła zostać osoba, która posiadała jedynie pięcioletnią praktykę na stanowisku sekretarza sądowego. Dopiero ustawa z 21.8.1997 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, kodeksu postępowania cywilnego, ustawy o księgach wieczystych i hipotece oraz ustawy o prokuraturze3 stworzyła nową instytucję o zupełnie innym zakresie uprawnień zapożyczając tylko nazwę już uprzednio funkcjonującą. Na mocy tej ustawy referendarzowi sądowemu powierzono jedynie wykonywanie określonych czynności w postępowaniu cywilnym, a konkretnie sprawy związane z prowadzeniem ksiąg wieczystych i rejestrów sądowych, które wcześniej zastrzeżone były do wyłącznej właściwości sądów.
Stopniowo rozszerzano i zmieniano zakres uprawnień referendarzy sądowych w postępowaniu cywilnym następującymi nowelizacjami:
1) ustawą z 22.12.2005 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych4;
2) ustawą z 28.7.2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych5;
3) ustawą z 16.11.2006 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw6;
4) ustawą z 24.8.2007 r. o zmianie ustawy – Prawo o notariacie oraz niektórych innych ustaw7;
5) ustawą z 9.1.2009 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw8;
6) ustawą z 3.4.2009 r. o zmianie ustawy o państwowej kompensacie przysługującej ofiarom niektórych przestępstw umyślnych9;
7) ustawą z 16.9.2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw10;
8) ustawą z 10.5.2013 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego11;
9) ustawą z 7.2.2014 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego12;
10) ustawą z 2.1.2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych13;
11) ustawą z 15.1.2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw14
oraz nowelizacjami, które dopiero wejdą w życie w 2016 r.:
12) ustawa z 10.7.2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw15;
13) ustawa z 10.9.2015 r. o zmianie niektórych ustaw w związku ze wspieraniem polubownych metod rozwiązywania sporów16.
W sądowym postępowaniu administracyjnym instytucja referendarza sądowego pojawiła się na mocy ustawy z 25.7.2002 r. – Prawo o ustroju sądów administracyjnych17 w związku z art. 1 ustawy z 30.8.2002 r. – Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo o ustroju sądów administracyjnych i ustawę – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi18. Przy czym organ ten nie był znany ani na gruncie ustawy z 1.5.1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym19 ani ustawy z 31.1.1980 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym oraz o zmianie ustawy – Kodeks postępowania administracyjnego20.
[/hidepost]