Tadżykistan 2015*

Wojna pięciu klanów

Tadżykistanem, jak każdym krajem Azji Centralnej, rządzą klany. Starszyzna klanowa także w czasach sowieckich miała istotny wpływ na losy republiki. Należały do niej nawet kierownicze stanowiska w kołchozach, nie mówiąc o fabrykach, administracji, wojsku i milicji. Po upadku Związku Radzieckiego, za którym wielu mieszkańców republiki nadal tęskni, doszło do najpoważniejszej w historii kraju awantury klanowej, zwanej powszechnie wojną pięciu klanów. Dla Europejczyka znającego wojny narodowe, konflikty klanowe wydają się czymś obcym, nierealnym, fanaberycznym. Tymczasem w Tadżykistanie w 1992 r. muzułmańska koalicja klanowa karategińsko-pamirska wypowiedziała wojnę postkomunistycznym klanom chodżenckim, kulabskim i hisarskim. Doszło do brutalnej wojny domowej trwającej 5 lat i zakończonej po interwencji rosyjskiej w 1997 r.

Pamir

PAMIR RATM FORT Tadżykistan to majestat gór. Zajmują one 93% powierzchni kraju. Ponad połowa leży na wysokości powyżej 3000 m n.p.m. Góry Ałajskie, Turkiestańskie, Zarafszańskie, Hisarskie i rozdzielone głębokimi oraz wąskimi dolinami pasma Pamir z siedmiotysięcznymi szczytami Ismaila Samaniego i Lenina. Pamir to węzeł orograficzny, z którego rozchodzą się łańcuchy górskie Hindukusz położone w północno-zachodnim Pakistanie i centralnym i wschodnim Afganistanie oraz Karakorum na pograniczu Indii, Pakistanu i Chin. Góry Pamir leżą w baśniowym Górskobadachszańskim Wilajecie Autonomicznym – wieczne śniegi, lodowce i wysokogórska pustynia. Czy może być piękniej?

Diad Mamadbek

Mam sad w Pamirze. Podarował mi go Diad Mamadbek. Dla mieszkańców Pamiru gość to świętość. Klasyczną ruszczyzną, wspominając cudowne lata w sowieckim świecie kanikuł w Leninabadzie, Diad Mamadbek opowiada mi swą młodość. Ma ponad 90 lat. To zwyczajny wiek pamirskiej starszyzny. Był nauczycielem, stąd rosyjski. Teraz otrzymuje kilkudolarową emeryturę. Ale jest szczęśliwy. Po nocnej rozmowie, dumnie mi oświadcza, że ma dla mnie podarek. Wychodzimy z domu. Jest jeszcze ciemno. Serdecznie ściska mi dłoń i mówi, ten sad jest twój. Sad? Jeszcze nigdy nie zostałem czymś takim obdarowany. Mój pierwszy sad i to w Pamirze.

Tęsknota Tadżyka

W Tadżykistanie nie ma Samarkandy i Buchary. Tadżyk szlocha, gdy o nich wspomina. Ziemie obecnego Tadżykistanu przez wieki stanowiły część chanatu Bucharskiego, który w XIX w. został zwasalizowany przez Rosjan. Ale zanim do tego doszło, w XIII w. na tych terenach pojawił Dżyngis-­chan, a później, w XIV w., Timur – założyciel dynastii ­Timurydów, która władała Azją Środkową, Iranem, Irakiem i Zakaukaziem. Timur jest uważany za jednego z najwybitniejszych wodzów w historii. Dzisiaj zapewne zostałby oskarżony o ludobójstwo. Katalog jego okrucieństw, podbojów, zabójstw, podstępów nie ma końca. Ale to także wielki mecenas. To on sprowadził artystów i rzemieślników do Samarkandy, dając podwaliny pod jeden z największych ośrodków kultury, nauki i sztuki islamskiej w Azji Centralnej. Nie sposób nie wymienić pałacu Registan, Mauzoleum Ruchabad, czy meczetu żony Timura, Bibi Chanum, którego architekt został zgładzony przez rozzłoszczonego ­Timura. Związek Radziecki podporządkował sobie Tadżykistan w 1921 r. W 1929 r. bolszewicy utworzyli Tadżycką SRR, pozostawiając poza jej granicami tereny w większości zamieszkane przez Tadżyków z miastami Buchara i Samarkanda, których zabytki dzisiaj stanowią największe atrakcje turystyczne Uzbekistanu.

* W tekście głównym w zakresie dotyczącym danych historycznych, statystycznych i geograficznych wykorzystano informacje pochodzące z następujących źródeł: Wielki Encyklopedyczny ­Atlas Świata. T. 9, pod red. B. Kaczorowskiego, Warszawa 2005; B. Mayhew, G. Bloom, P. Clammer, M. Kohn, J. Noble, Central Asia, Singapore 2010.

** Autor jest sędzią Sądu Rejonowego dla Warszawy-Mokotowa w Warszawie (do jego niezawodowych zainteresowań należą podróże poza kontynent europejski; przebywał w: Afganistanie, Argentynie, Armenii, Australii, Azerbejdżanie, Boliwii, Brazylii, Chinach, Chile, Egipcie, Etiopii, Gambii, Gruzji, Gwatemali, Hongkongu, Indiach, Indonezji, Iranie, Izraelu, Jordanii, Japonii, Kambodży, Kenii, Kirgistanie, Kuwejcie, Libanie, Malezji, Maroku, Meksyku, Nepalu, Omanie, Palestynie, Papui Nowej Gwinei, Paragwaju, Peru, Senegalu, Singapurze, Tajlandii, Tanzanii, Timorze Wschodnim, Tadżykistanie, Tunezji, Turcji, Urugwaju, Uzbekistanie, Zjednoczonych Emiratach Arabskich, na Kubie i Zanzibarze).