Sądowa kontrola administracji na przykładzie przyznawania dofinansowania z zakresu prowadzenia polityki rozwoju
Z chwilą wstąpienia Polski do Unii Europejskiej, a więc z dniem 1.5.2004 r., przed wszystkimi jej obywatelami pojawiły się nowe możliwości pozyskiwania środków w postaci dotacji i pożyczek z funduszy europejskich. W niniejszym opracowaniu przedstawione zostaną rozwiązania dotyczące głównie programów regulowanych przez ustawę z 6.12.2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju1, jednak nie zabraknie również odniesień do innych programów realizowanych z wykorzystaniem środków europejskich.
[hidepost]
Wprowadzenie
Zarówno dotacje, jak i pożyczki, mogą być przyznawane na wielu płaszczyznach i w różnych wysokościach, zależnie od potrzeb danego beneficjenta oraz możliwości funduszu. Środki te są wykorzystywane do podniesienia konkurencyjności gospodarek poszczególnych państw członkowskich, ale także do zwalczania bezrobocia i rozwoju uboższych regionów. Jednak najważniejszym celem programów unijnych jest poprawa poziomu życia mieszkańców, który będzie miał miejsce dzięki wzrostowi gospodarczemu i wzrostowi zatrudnienia. Unia Europejska jest wspólnotą wielu krajów, które znajdują się na różnym etapie rozwoju w różnych obszarach, zwłaszcza społecznym i gospodarczym. W związku z czym organizacja ta dąży do wyrównania dysproporcji między poszczególnymi krajami poprzez realizację programów operacyjnych, obejmujących swoim zasięgiem całe kraje, jak i poszczególne rejony2. Zadania te wykonuje po przez realizację trzech głównych postulatów: zrównoważonego rozwoju, równości szans i społeczeństwa informacyjnego. Pomimo wielu różnic kulturowych czy gospodarczych w krajach członkowskich, kraje te łączą podobne problemy, które jest łatwiej rozwiązywać wspólnie.
Fundusze unijne możemy podzielić na zwrotne i bezzwrotne. Do funduszy, które należy zwrócić, zaliczamy pożyczki i kredyty, natomiast do bezzwrotnych zaliczamy dotacje3. I właśnie z tego powodu dotacje są najbardziej pożądanym środkiem pomocy z Unii Europejskiej. Dotacje mogą być przyznawane na wielu płaszczyznach i w różnych wysokościach zależnie od potrzeb danego beneficjenta. Jednak przyznanie dotacji wiąże się nie tylko z profitami w postaci uzyskania dodatkowych środków finansowych, ale również z wieloma formalnościami i często też z dużymi trudnościami.
Dotacje unijne i sposoby ich uzyskania
W obecnej perspektywie, przewidzianej na lata 2014–2020, Polska uzyska 82,5 mld euro środków pochodzących z Unii Europejskiej4. Kwota ta stawia Polskę na pierwszym miejscu wśród beneficjentów pomocy pochodzącej ze środków unijnych. Dzieje się tak, ponieważ fundusze unijne są rozdzielane pomiędzy poszczególne kraje głównie na podstawie kryterium wysokości produktu krajowego brutto na mieszkańca. W Polsce wynosi on jedynie 70% średniego poziomu w całej Unii Europejskiej, co zalicza nasz kraj do regionu w „okresie przejściowym”. Dopiero uzyskanie 90% i więcej stworzy możliwość zaliczenia Polski do grupy regionów „bardziej rozwiniętych”5.
Uzyskanie środków z funduszy unijnych jest ściśle określone i bardzo sformalizowane. Każdy z programów ściśle określa cele, priorytety i zasady przyznawania dotacji6. Przede wszystkim należy pamiętać, że Fundusze europejskie nie mogą być przeznaczone na finansowanie działalności bieżącej, tylko konkretne, jednorazowe projekty, które mają na celu osiągnięcie z góry zamierzonego celu. Fundusze unijne można pozyskać na dwa sposoby7. Pierwszy z nich, zdecydowanie łatwiejszy, to skorzystanie z projektów przygotowanych przez inne podmioty. Mają one głównie na celu podniesienie kwalifikacji, uzyskanie nowych umiejętności oraz wsparcie osób rozpoczynających działalność gospodarczą. Drugi ze sposobów wymaga większego wkładu pracy wnioskodawcy. Mianowicie wiąże się to z przygotowaniem własnego projektu. Niezależnie od tego, w jaki sposób zostaną pozyskane fundusze europejskie, mają one swoje źródła finansowania w programach krajowych i regionalnych, które są zmieniane zależnie od potrzeb w danej perspektywie. W latach 2014–2020 środki unijne zostaną przyznane beneficjentom w 5 programach krajowych, do których zaliczymy: Infrastruktura i Środowisko, Inteligentny Rozwój, Polska Cyfrowa, Wiedza Edukacja Rozwój i Polska Wschodnia, a także w 16 programach regionalnych. Ponadto, projekty realizowane we współpracy z partnerem zagranicznym mogą być dofinansowane z programów Europejskiej Współpracy Terytorialnej.
Pierwszym krokiem do przyznania środków unijnych jest wniosek. Wnioski składa się do instytucji zarządzającej w okresie naboru wniosków, odbywających się w określonych terminach, które są wyznaczane pod koniec każdego roku. Ponadto, w ramach niektórych projektów nabór wniosków jest prowadzony w trybie ciągłym. Do każdego wniosku należy załączyć szczegółowy projekt określający na co zamierzamy przeznaczyć uzyskane środki, a także wskazywać terminy realizacji zarówno całości projektu, jak i poszczególnych jego części. Takie wymogi wynikają z faktu, że przyznane środki są pieniędzmi publicznymi, a zatem należy udowodnić, iż przestrzega się określonych procedur, prowadzi się w związku z tym szczegółową dokumentację, a pieniądze są wykorzystywane jedynie na przyznany cel.
[/hidepost]