• Prawo cywilne
  • Artykuł pochodzi z numeru IUSTITIA 3(29)/2017, dodano 6 stycznia 2018.

Kilka uwag na temat nowelizacji przepisów o wyłączeniu sędziego w postępowaniu cywilnym po 8.9.2016 r.

dr Joanna Derlatka
(inne teksty tego autora)

Przepisy o wyłączeniu sędziego w postępowaniu cywilnym od chwili wejścia w życie KPC wykazywały względną stabilność. Nieliczne ich nowelizacje sprzyjały realizacji prawa do sądu bezstronnego w odbiorze nie tylko jednostki, ale również ogółu. W ostatnim czasie tendencja ta zmieniła jednak swój kierunek, czemu ustawodawca dał wyraz nadając instytucji wyłączenia sędziego po 8.9.2016 r. nowy kształt. Omawiana w niniejszym opracowaniu nowelizacja posiada charakter rewolucyjny, przyznając niekwestionowany prymat postulatowi szybkości postę­powania.

[hidepost]

Wprowadzenie

Instytucja wyłączenia sędziego została znowelizowana na mocy art. 2 pkt 2–4 ustawy z 10.7.2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw1. Niniejsza nowelizacja objęła przepisy art. 50, 51 oraz 52 KPC. Zgodnie z art. 50 § 3 KPC: „Do czasu rozstrzygnięcia wniosku o wyłączenie sędziego:

1)   sędzia, którego dotyczy wniosek, może podejmować dalsze czynności;

2)   nie może zostać wydane orzeczenie lub zarządzenie kończące postępowanie w sprawie”.

Znowelizowany przepis art. 51 KPC stanowi, że: „Sędzia zawiadamia sąd o zachodzącej podstawie swojego wyłączenia”. W przepisie art. 52 KPC dodany został § 3, zgodnie z którym: „Uwzględniając wniosek o wyłączenie sędziego, sąd znosi postępowanie w zakresie obejmującym udział tego sędziego w sprawie po złożeniu wniosku, chyba że czynności przez niego podejmowane były czynnościami niecierpiącymi zwłoki”.

Wydaje się, że nie będzie nadużyciem stwierdzenie, że nowelizacja ta stanowi reformę niezwykle doniosłą w skutkach i wywołującą szereg wątpliwości w zakresie wykładni objętych nią przepisów. Mimo prawie rocznego ich obowiązywania ani w doktrynie, ani w orzecznictwie nie zostało wypracowane jednolite stanowisko w zakresie należytego sposobu rozumienia wprowadzonych zmian.

Charakter ostatnich nowelizacji przepisów o wyłączeniu sędziego

Na wstępie należy podkreślić, że instytucja wyłączenia sędziego stanowiła dotychczas zbiór przepisów o wysokiej stabilności, co stanowi rzadkość w kontekście licznych nowelizacji dokonywanych w zakresie zarówno procedury cywilnej, jak i innych przepisów powszechnie obowiązującego prawa. Nie sposób wprawdzie nie wspomnieć o kilku nowelizacjach instytucji wyłączenia sędziego dokonanych w trakcie ostatnich parunastu lat2. Nowelizacje przepisów o wyłączeniu sędziego z tego okresu miały na celu zwiększenie standardów ochrony konstytucyjnie chronionych praw ­jednostki, a zwłaszcza prawa do sądu, o którym mowa w art. 45 ust. 1 Konstytucji RP. Przyczyniły się one bez wątpienia do rozszerzenia zakresu dopuszczalności wniosku o wyłączenie sędziego zarzucającego zarówno brak bezstronności, jak i niezdolność sędziego do orzekania w danej sprawie (iudex suspectus oraz iudex inhabilis). Doprowadziły one ponadto do zminimalizowania podstaw odrzucenia wniosku o wyłączenie sędziego oraz wprowadziły istotne zmiany w zakresie dotychczasowych reguł rządzących zaskarżalnością postanowień wydawanych w postępowaniach wpadkowych przez sąd II instancji. Nie sposób nie zauważyć, że cechą wspólną wskazanych nowelizacji było wprowadzenie takich konstrukcji procesowych, które wychodzą naprzeciw oczekiwaniom stron w postępowaniu cywilnym, nierzadko kosztem przedłużenia rozstrzygnięcia postępowania o wyłączenie sędziego, które to wywołuje przedłużenie postępowania w sprawie.

Biorąc pod uwagę charakter poprzednich nowelizacji instytucji wyłączenia sędziego, a także dokonując oceny motywów nowelizacji dokonanej 8.9.2016 r., można wyprowadzić wniosek o zdecydowanie odmiennym charakterze ostatniej zmiany. Tytułowa nowelizacja, co wprost wynika z uzasadnienia rządowego projektu ustawy z 10.7.2015 r.3, zmierza do podporządkowania postępowania wpadkowego o wyłączenie sędziego postulatowi szybkości. W uzasadnieniu tym wskazano bowiem, że projektowane regulacje służą przyspieszeniu postępowań sądowych poprzez zmodyfikowanie tych instytucji, które są wykorzystywane przez uczestników postępowań sądowych, w celu ich przedłużania. Zdaniem projektodawców, przepis art. 50 § 3 KPC umożliwi sędziemu, którego dotyczy wniosek o wyłączenie, podejmowanie aż do czasu rozstrzygnięcia tego wniosku dalszych czynności procesowych, z wyjątkiem wydania orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie. Uwzględniając wniosek o wyłączenie sędziego, sąd zniesie postępowanie w części obejmującej udział tego sędziego po złożeniu wniosku, chyba że były to czynności niecierpiące zwłoki (art. 52 § 3 KPC). Takie rozwiązanie wyeliminuje zjawisko wykorzystywania przez strony (zwłaszcza przez pozwanych) wniosku o wyłączenie sędziego do przedłużania postępowania. Stał się on bowiem instrumentem taktyki procesowej. Praktyka wskazuje zaś, że uwzględniana jest stosunkowo niewielka liczba tych wniosków4. Uzasadnienie projektu ustawy nowelizującej instytucję wyłączenia sędziego z 10.7.2015 r. nie zawiera natomiast żadnego wyjaśnienia ani argumentacji na poparcie zmian wprowadzonych w art. 51 oraz 52 KPC.
[/hidepost]