List prof. Marcina Matczaka do sędziów TSUE w sprawie praworządności w Polsce1
Szanowni sędziowie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej,
w czerwcu zdecydują Państwo, czy pomimo ogromnych zmian legislacyjnych, polskie sądownictwo jest wciąż niezależne oraz czy może zapewnić sprawiedliwy proces osobom ekstradowanym do Polski na podstawie Europejskiego Nakazu Aresztowania. Jako polski prawnik, zdecydowałem się wykorzystać starą tradycję listu amicus curiae – listu od przyjaciela sądu – do zobrazowania sytuacji polskiego wymiaru sprawiedliwości w 2018 r.
[hidepost]
Dla zrealizowania przedmiotowego celu, postanowiłem przejść z abstrakcyjnego poziomu zmian legislacyjnych i opisać sytuację polskiego wymiaru sprawiedliwości z perspektywy jednostki. W związku z powyższym, chciałbym zaprezentować Państwu 10 Faktów, które mają bezpośredni wpływ na aktualną sytuację prawną każdego oskarżonego, podlegającego polskiemu wymiarowi sprawiedliwości. Dla każdego z Faktów wskazałem kilka źródeł, z których większość dostępna jest tylko po polsku, jednak każdy z nich może być przetłumaczony urzędowo, w sytuacji gdy pojawi się taka potrzeba.
Fakt 1
Cele polityczne partii rządzącej dotyczące przestępczości i sankcji karnych
Dnia 25.4.2018 r. polski Minister Sprawiedliwości wskazał jako swój cel polityczny generalne zaostrzenie polityki kryminalnej. Tego dnia Minister Sprawiedliwości zwołał konferencję prasową, podczas której ogłosił początek nowej kampanii dotyczącej walki z przestępczością jako części kompleksowego pakietu reform, zaprezentowanego opinii publicznej pod nazwą „Sprawiedliwość i bezpieczeństwo”. Zgodnie z informacjami zawartymi na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości, „wprowadzenie [zmian – przyp.] – po reformie prokuratury i sądów – będzie najważniejszym zadaniem resortu”. Na konferencji prasowej minister ogłosił szeroko zakrojoną reformę Kodeksu karnego, stwierdzając, że: „kary muszą być adekwatne do winy. Muszą skutecznie odstraszać przestępców (…)”. Planowane zmiany będą obejmować surowe kary dla drobnych złodziei, wyższe kary za kradzież kart płatniczych i włamania na konta internetowe oraz wyższe kary za łapówki.
Ponadto warto podkreślić, że w kwietniu 2018 r. Minister Sprawiedliwości ogłosił, iż rząd pragnie „radykalnie zaostrzyć kary za najgroźniejsze przestępstwa gospodarcze”. W zakresie egzekwowania kar zostaną podjęte środki prawne, mające zapewnić, iż pobyt w zakładzie karnym stanie się „swojego rodzaju wstrząsem, przeżyciem, które na zawsze zachęci do funkcjonowania na drodze zgodnej z porządkiem prawnym”.
Dnia 16.4.2018 r., Premier, podczas wywiadu telewizyjnego odnoszącego się do wątpliwości Komisji Europejskiej co do zachowania w Polsce gwarancji praworządności potwierdził, że dalsze reformy systemu wymiaru sprawiedliwości zostaną przeprowadzone oraz zadeklarował, że „my [partia rządząca – przyp.] od tej reformy nie możemy odstąpić i na pewno nie odstąpimy”.
Opisane powyżej publiczne oświadczenia wskazują, że ściganie oskarżonych znajduje się wysoko na liście priorytetów partii rządzącej. W związku z tym, istnieje presja polityczna, aby wykorzystać wszelkie możliwe narzędzia dla osiągnięcia tego celu.
Fakt 2
Kontrola polityczna nad prokuratorami
Minister Sprawiedliwości jest zarówno posłem partii rządzącej, jak i Prokuratorem Generalnym. Jako prokurator posiada wszelkie uprawnienia zwykłego prokuratora oraz dodatkowo prawo interwencji w każdą sprawę prowadzoną przez szeregowych prokuratorów i wydawanie im wiążących poleceń. Warto w tym miejscu podkreślić, iż Konstytucja RP nie zezwala, aby prokurator mógł być posłem (zob. art. 103 ust. 2 Konstytucji RP); pomimo kilku prób zmuszenia Ministra Sprawiedliwości do spełnienia konstytucyjnych wymogów, za każdym razem odmawiał.
Nowa ustawa – Prawo o prokuraturze weszła w życie 4.3.2016 r.2 i doprowadziła do:
1) połączenia stanowiska Prokuratora Generalnego ze stanowiskiem Ministra Sprawiedliwości (upolitycznienie stanowiska Prokuratora Generalnego);
2) reorganizacji Prokuratury Generalnej (w tym dokonanie szeregu zmian personalnych, np. degradacji prokuratorów sprawujących dotąd najwyższe funkcje) i wprowadzenia systemu zarządzania personelem;
3) utworzenie specjalnego Wydziału Spraw Wewnętrznych Prokuratury Krajowej, właściwego w sprawach postępowań przygotowawczych dotyczących najpoważniejszych przestępstw popełnionych przez sędziów, asesorów sądowych, prokuratorów i asesorów prokuratury, a także wykonywania funkcji oskarżyciela publicznego w tych sprawach przed sądem.
Zmiany te były szeroko komentowane i krytykowane przez środowisko prokuratorskie, opozycję oraz opinię publiczną. Efektem zmian jest uzależnienie prokuratury od władzy wykonawczej – Minister Sprawiedliwości może bezpośrednio wpływać na prowadzone postępowania karne.
[/hidepost]