O wyborach do Sądu Najwyższego na Ukrainie

Rewolucja Godności w 2014 r. na Ukrainie nie tylko doprowadziła do odsunięcia prezydenta Wiktora Janukowycza od władzy, ale również zapoczątkowała głębokie zmiany w wymiarze sprawiedliwości. Ich celem jest utworzenie niezależnego sądownictwa sprawowanego przez niezawisłych sędziów, działających zgodnie z najlepszymi standardami obowiązującymi w demokratycznych państwach prawa. Jednym z najważniejszych elementów zmian wprowadzanych na Ukrainie jest utworzenie nowego Sądu Najwyższego. Potrzeba zniesienia poprzedniego wynikała w dużej mierze z tego, że utracił on resztki zaufania społecznego po tym, jak zasiadający w nim sędziowie wydawali orzeczenia wspierające reżim W. Janukowycza, ostatecznie skompromitowany krwawymi wydarzeniami na Majdanie.

Ukraińcy podeszli do sprawy systemowo poprzez wprowadzenie otwartego konkursu na stanowiska sędziów SN, do którego stanąć mogą wszyscy prawnicy spełniający wymogi przewidziane w przepisach prawa. Zastosowanie takiego sposobu wyłaniania kandydatów na sędziów ma doprowadzić do tego, że w tej najważniejszej instytucji sądowniczej w kraju zasiądą najlepsi prawnicy dający gwarancję niezależności i sprawiedliwego orzekania.

Przed Rewolucją Godności sędziów ukraińskich powoływał Prezydent spośród osób zaproponowanych przez Parlament. W rezultacie procedura była uznaniowa, nietransparentna, a kluczowe znaczenie dla powodzenia określonego kandydata często miały jego dobre relacje z urzędującymi politykami. Obecnie udział polityków w wyborze sędziów został całkowicie wyeliminowany, a kompetencje Prezydenta ograniczono do ich uroczystego zaprzysiężenia. Najistotniejszą rolę w przeprowadzeniu konkursu na stanowiska sędziowskie odgrywa nowa instytucja – Wysoka Komisja Kwalifikacyjna Sędziów, w skład której wchodzą wybitni prawnicy wskazywani przez Kongres Sędziów (8 os.), Kongres Prawników (2 os.), Kongres Przedstawicieli Szkół Prawniczych (2 os.), Parlament (2 os.) oraz Szefa Państwowej Administracji Sądowej (2 os.). Dodatkowo, w procedurze wyłaniania sędziów przewidziano istotny udział obywateli poprzez Społeczną Radę Prawości (w wolnym tłumaczeniu Public Integrity Council), w skład której wchodzą przedstawiciele organizacji pozarządowych działających w sferze walki z korupcją.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami Sąd Najwyższy Ukrainy powinien liczyć ok. 200 sędziów. Do pierwszego konkursu na stanowiska sędziowskie w SN, ogłoszonego w listopadzie 2016 r., zgłosiło się 1436 prawników, zarówno sędziów, jak i przedstawicieli wolnych zawodów oraz naukowców. Każdy z nich, oprócz dokumentów potwierdzających posiadanie wymaganych kwalifikacji, wykształcenia prawniczego i doświadczenia zawodowego, musiał również złożyć tzw. deklarację nieskazitelnego charakteru, w której odpowiadał na szereg pytań dotyczących swojej dotychczasowej działalności, posiadanego majątku, życia osobistego, jak też ewentualnego zaangażowania w działania poprzedniego reżimu. Informacje zawarte w tym oświadczeniu były weryfikowane m.in. poprzez dane uzyskane z instytucji zajmujących się przeciwdziałaniem korupcji, organów administracji skarbowej, jak też dzięki zaangażowaniu przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego działających w ramach Społecznej Rady Prawości.