Artykuł 11355 § 2 KPC a możliwość odmowy uznania polskiego orzeczenia ze względu na naruszenie niemieckiego porządku publicznego – glosa
[hidepost=1]
Ocena orzeczenia BGH
Stanowisko zajęte przez BGH zasługuje na pełną aprobatę.
Analizę materii, której poświęcone było glosowane orzeczenie, rozpocząć należy od stwierdzenia, że rozporządzenie 44/2001 zawiera dwie odrębne przeszkody uznania, które są relewantne w analizowanym kontekście16. Zgodnie z art. 34 pkt 1 rozporządzenia 44/2001, orzeczenia nie uznaje się, gdy uznanie byłoby oczywiście sprzeczne z porządkiem publicznym państwa członkowskiego, w którym wystąpiono o uznanie. Odrębną przeszkodą, wymienioną w art. 34 pkt 2 rozporządzenia 44/2001, jest okoliczność, że pozwanemu, który nie wdał się w spór, nie doręczono dokumentu wszczynającego postępowanie lub dokumentu równorzędnego w czasie i w sposób umożliwiający mu przygotowanie obrony, chyba że pozwany nie złożył przeciwko orzeczeniu środka zaskarżenia, chociaż miał do tego możliwość. Obie przeszkody uznania stanowią jednocześnie podstawy odmowy stwierdzenia wykonalności orzeczeń (art. 45 ust. 1 rozporządzenia 44/2001).
Prawidłowość doręczeń badana jest zatem przede wszystkim na gruncie art. 34 pkt 2 rozporządzenia 44/2001. W tym wypadku dotyczy jednak wyłącznie dokumentu wszczynającego postępowanie. Na gruncie tego przepisu nie chodzi przy tym o formalną prawidłowość doręczenia, prawidłowe zastosowanie właściwej procedury doręczenia, ale o faktyczne powiadomienie strony o sprawie, dające jej możliwość wzięcia udziału w postępowaniu17. Ta przeszkoda uznania nie miała znaczenia w przedmiotowej sprawie, gdyż stronie pozwanej nakaz zapłaty został doręczony.
Punktem ciężkości omawianej sprawy była dlatego odpowiedź na pytanie, czy i w jakim zakresie ewentualne nieprawidłowości w doręczaniu kolejnych pism skierowanych do strony mogą podlegać uwzględnieniu na gruncie klauzuli porządku publicznego państwa, w którym wystąpiono o uznanie. Za prawidłową należy uznać na wstępie ocenę rozkładu ciężaru dowodu co do zachodzenia podstaw do odmowy uznania orzeczenia na gruncie art. 34 pkt 1 rozporządzenia 44/2001. Ciężar ten, jak słusznie przyjął BGH, spoczywa na przeciwniku wniosku o udzielenie exequatur18.
Wzorzec kontrolny przywołany przez BGH do oceny naruszenia porządku publicznego pozwala na uwzględnienie jedynie naruszenia w zagranicznym postępowaniu sądowym elementarnych gwarancji procesowych w sposób odbierający postępowaniu walor sprawiedliwego i praworządnego19. Bez znaczenia jest przy tym, czy zagraniczne postępowanie sądowe odpowiada, nawet bezwzględnie obowiązującym, normom procesowym kraju, w którym kwestia uznania podlega ocenie. BGH uznawał już wcześniej, że nawet jeśli analogiczny sposób prowadzenia postępowania przez sędziego byłby nie do zaakceptowania na gruncie niemieckiej procedury cywilnej, nie oznacza to jeszcze przekroczenia granicy umożliwiającej zastosowanie klauzuli porządku publicznego20. Badając zastosowanie tej ostatniej bierze się też pod uwagę przebieg całego postępowania i wszelkie okoliczności sprawy, a nie jedynie poszczególne czynności procesowe21.
W literaturze europejskiego postępowania cywilnego przyjmuje się, że źródłem tego rodzaju naruszeń podstawowych gwarancji procesowych może być potencjalnie także, mające korzenie w sposobie dokonania doręczeń, pozbawienie strony prawa do obrony w toku postępowania, a więc już po pierwotnym doręczeniu, które podlega ocenie na gruncie art. 34 pkt 2 rozporządzenia 44/200122. Przyjęty w toku postępowania sposób doręczeń może jednak zostać uwzględniony na gruncie art. 34 pkt 1 rozporządzenia 44/2001 tylko, jeśli wynikające z niego naruszenie praw strony ma charakter podwójnie kwalifikowany. Po pierwsze, skala naruszeń gwarancji procesowych strony musi prowadzić do zakwestionowania praworządnego charakteru całego postępowania. Po drugie – i jest to okoliczność, której BGH nie uwypuklił należycie – spowodowana tym sprzeczność z porządkiem publicznym państwa, w którym orzeczenie podlega uznaniu, musi mieć ponadto charakter oczywisty.
[/hidepost]