Artykuł 97 KC – istota konstrukcji normatywnej i jej konsekwencje praktyczne
[hidepost]
Identyfikacja konstrukcji normatywnej art. 97 KC
Wymieniona wyżej jako pierwsza koncepcja uznająca art. 97 KC za zawierający w swej treści domniemanie faktyczne opiera się na unormowaniu art. 231 KPC. Zgodnie z tym przepisem, sąd może uznać za ustalone fakty mające istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, jeżeli wniosek taki można wyprowadzić z innych ustalonych faktów. Domniemanie faktyczne polega na ocenie sądu, której treścią jest uznanie określonego faktu za ustalony, jeżeli wniosek taki można wyprowadzić na zasadach logiki i doświadczenia z innych, ustalonych już faktów9. Konstrukcja ta jest zasadniczo odmienna od domniemania prawnego, które opiera się na konkretnej normie prawnej, wskazującej na istnienie określonego faktu. Natomiast kategoryczny sposób sformułowania art. 97 KC wyklucza potrzebę odwoływania się do zasad logiki i doświadczenia w celu ustalenia określonych faktów. Jest to zbędne, gdyż ustawodawca dokonał już ustaleń na temat rzeczywistości i zawarł je w treści przepisu. Wyklucza to możliwość uznania powołanego uregulowania za domniemanie faktyczne10.
Na krytykę zasługuje również próba wyjaśnienia znaczenia art. 97 KC poprzez odwołanie się do instytucji dorozumianego pełnomocnictwa ustawowego. Pełnomocnictwo dorozumiane, czyli konkludentne, to pełnomocnictwo istniejące, udzielone wprawdzie nie wprost, ale wynikające z wszechstronnej analizy zachowania określonego podmiotu, wyrażającego w sposób dostateczny wolę udzielenia pełnomocnictwa11. Natomiast sposób sformułowania art. 97 KC wskazuje, że dla ustawodawcy to, czy „osoba czynna w lokalu przedsiębiorstwa” legitymuje się pełnomocnictwem, jest prawnie ambiwalentne. Ustawodawca nakazuje bowiem, o ile zostaną spełnione określone warunki, abstrahować od faktu, czy osoba działająca w lokalu przedsiębiorstwa dysponowała stosownym pełnomocnictwem czy też nie.
Także koncepcja uznająca art. 97 KC za wyrażający regułę wykładni oświadczenia woli nie jest przekonująca. Przepis ten nie zawiera bowiem w ogóle reguł interpretacyjnych dotyczących treści oświadczeń woli, jak np. ma to miejsce w przypadku art. 65 KC posługującego się zwrotem: „należy tak tłumaczyć, jak (…)”. Unormowanie zawarte w art. 97 KC dotyczy wyłącznie warunków skutecznego składania oświadczeń woli (dokonywania czynności prawnych) przez jedną osobę w imieniu innej.
Z kolei koncepcja normy prawnej uchylającej możliwość powoływania się na brak lub przekroczenie zakresu umocowania oraz koncepcja przypisania przedsiębiorcy skutków działania osoby czynnej w lokalu przedsiębiorstwa nie wyjaśniają istoty konstrukcji prawnej zawartej przez ustawodawcę w art. 97 KC. Wymienione koncepcje wskazują bowiem wyłącznie na konsekwencje zastosowania konstrukcji przewidzianej w omawianym przepisie.
Do rozstrzygnięcia pozostaje zatem kwestia, czy art. 97 KC opiera się na konstrukcji domniemania prawnego, czy fikcji prawnej. Wymaga to wskazania na różnice pomiędzy obiema wymienionymi instytucjami.
Pierwsza z różnic pomiędzy domniemaniem prawnym a fikcją prawną dotyczy wyrażeń wykorzystywanych przez ustawodawcę przy posługiwaniu się tymi konstrukcjami prawnymi. I tak w przypadku domniemania prawnego jest to najczęściej zwrot „domniemywa się” (art. 7, 9 czy 341 KC). Dość powszechnie przyjmuje się także, że domniemania prawne przewidują przepisy zawierające sformułowania w rodzaju „chyba, że”, „jeśli nie” lub inne równoznaczne z nimi (art. 24 § 1, art. 471 czy 370 KC). Natomiast w przypadku fikcji prawnej ustawodawca używa zwykle takich wyrażeń jak: „poczytuje się za” (art. 68 KC) „uważa się za” (art. 543 KC), „tak jakby” (art. 928 § 2, art. 1020, 1049 KC), „jest równoznaczny z” (art. 1015 § 2 KC).
[/hidepost]