Artykuł 97 KC – istota konstrukcji normatywnej i jej konsekwencje praktyczne
[hidepost]
Zaakceptowanie poglądu, że przepis art. 97 KC stanowi domniemanie prawne, musiałoby zatem prowadzić do wniosku, iż pomimo udowodnienia, że w określonym stanie faktycznym spełnione zostały wszystkie przesłanki przewidziane w art. 97 KC, dopuszczalne jest wykazywanie bezskuteczności dokonania czynności prawnej w imieniu przedsiębiorcy. Ochrona kontrahenta osoby dokonującej czynności prawnej z osobą czynną w lokalu przedsiębiorstwa polegałaby tylko na zmianie ogólnej zasady rozkładu ciężaru dowodu, zgodnie z którą ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne (art. 6 KC). Zmiana, o której mowa, sprowadzałaby się wyłącznie do przerzucenia ciężaru dowodu na przedsiębiorcę21. Wzruszenie tego rodzaju domniemania polegałoby na wykazaniu przez przedsiębiorcę faktu, że osoba czynna w lokalu przedsiębiorstwa wcale nie była umocowana do dokonywania czynności prawnych w jego imieniu. Natomiast konsekwencją takiego, w praktyce bardzo łatwego zabiegu dowodowego, byłoby wykluczenie możliwości powoływania się przez kontrahenta dokonującego czynności prawnej z osobą czynną w lokalu przedsiębiorstwa na ważne i skuteczne zawarcie umowy z przedsiębiorcą.
Jak łatwo zauważyć, koncepcja traktująca art. 97 KC jako wyrażający domniemanie prawne posiada tę wadę, że prowadzi do nieracjonalnego wniosku. Stoi bowiem w sprzeczności z celem unormowania zawartego w art. 97 KC i czyni ochronę kontrahenta przedsiębiorcy iluzoryczną. Tymczasem istota tego przepisu opiera na założeniu aksjologicznym, że kontrahent nie ma w normalnym toku rzeczy obowiązku ustalania, czy określona osoba jest uprawniona do zawierania umów, jeśli czynnie funkcjonuje w jego lokalu, tam gdzie takie umowy są zawierane. Dlatego ryzyko negatywnych skutków w tej mierze, wywołanych przez działanie osoby nieumocowanej, powinno obciążać przedsiębiorcę, a nie kontrahenta22.
Wady tej pozbawiona jest koncepcja, zgodnie z którą przepis art. 97 KC opiera się na konstrukcji fikcji prawnej. Koncepcja fikcji prawnej nie stoi na przeszkodzie temu, aby przedsiębiorca skutecznie zakwestionował zaistnienie którejkolwiek z przesłanek przewidzianych w tym przepisie. Wówczas wykluczyłby możliwość przyjęcia, że doszło do wypełnienia hipotezy przewidzianej w art. 97 KC, a tym samym w ogóle podważyłby możliwość posłużenia się omawianą konstrukcją prawną. Konstrukcja fikcji prawnej, odmiennie jednak niż koncepcja domniemania prawnego, wyklucza ponadto dopuszczalność dowodzenia, że osoba czynna w lokalu przedsiębiorstwa nie była umocowana do dokonywania czynności prawnych w imieniu przedsiębiorcy, po tym jak zostały wykazane wszystkie przesłanki przewidziane w art. 97 KC. Jak bowiem wyżej zaznaczono, poprzez użycie w omawianym przepisie kategorycznego zwrotu „poczytuje się (…) za” ustawodawca zrównuje pod względem skutków prawnych i nakazuje traktować identycznie sytuację istnienia i braku istnienia umocowania do działania w imieniu przedsiębiorcy. Innymi słowy, wykazanie okoliczności wymienionych w hipotezie art. 97 KC czyni zbędnym i niedopuszczalnym dalsze badanie, czy osoba czynna w lokalu przedsiębiorstwa działała na podstawie umocowania czy też nie23.
Podsumowanie
Podsumowując, można stwierdzić, że konstrukcja przepisu art. 97 KC wykazuje cechy charakterystyczne dla fikcji prawnej. Świadczy o tym zarówno użyty w tym przepisie zwrot „poczytuje się (…) za”, jak również typowe dla fikcji prawnej powiązanie hipotez objętych różnymi przepisami z dyspozycją zawartą w jednym z nich. Wydaje się, że wybór tego rodzaju rozwiązania legislacyjnego nie jest przypadkowy. Poprzez zastosowanie fikcji prawnej ustawodawca zrealizował określone założenie aksjologiczne. Było nim zapewnienie ochrony prawnej osobom działającym w zaufaniu do profesjonalizmu i lojalności przedsiębiorcy, który dopuścił do działania w swoim lokalu osoby bez umocowania. Przy spełnieniu przesłanek z art. 97 KC wykluczone jest bowiem dowodzenie, że osoba czynna w lokalu przedsiębiorstwa nie była faktycznie umocowana do dokonywania tego rodzaju czynności, które zazwyczaj dokonywane są z osobami korzystającymi z jego usług.
Article 97 of the Civil Code – the gist of a normative construct and its practical consequences
The article presents issues connected with correct classification of the legal construct contained in Art. 97 of the Civil Code. It seems that in this case the legislator employed legal fiction. This solution serves – in case of any doubt – to protect the contractor performing with the person operating at the premises of an undertaking such legal transactions which are usually performed with persons using the contractor’s services.
Key words: legal fiction, legal presumption, person operating at the premises of an undertaking
[/hidepost]