Błąd co do okoliczności wyłączającej winę (art. 29 KK)
[hidepost=1]
2) Stan wyższej konieczności
Z przesłanek stanu wyższej konieczności wyłączającego winę zwraca uwagę proporcja kolidujących dóbr jako decydująca o tym, że stan ten wyłącza winę, a nie bezprawność. Ratio legis tego unormowania wiąże się z brakiem wymagalności zgodnego z prawem zachowania w pewnych sytuacjach wyjątkowych, charakteryzujących się determinującym procesy decyzyjne sprawcy przymusem psychicznym, który powoduje, że nie jest on w stanie motywować się nakazami prawa. Prawo bowiem nie może ignorować ludzkiej odporności na nacisk sytuacji motywacyjnej, której istotnym elementem jest bezpośrednie niebezpieczeństwo dla chronionego prawem dobra20. Prawo karne nie może wymagać, by człowiek pozbawił się prawa do obrony własnego życia poprzez poświęcenie życia innego człowieka. Tak więc ten, kto ratując swoje życie, powoduje śmierć innego człowieka, działa w warunkach stanu wyższej konieczności wyłączającego winę, nie bezprawność.
Sytuacja podmiotowa sprawcy, który działa pod bardzo silną, jeśli chodzi o instynkt samozachowawczy, presją, może polegać albo na niewiedzy o grożącej sytuacji obiektywnej w postaci niebezpieczeństwa, albo na błędnym sądzie, że takie niebezpieczeństwo grozi.
Błąd w postaci nieświadomości niebezpieczeństwa jest z punktu widzenia prawa karnego bez znaczenia. Nie może tu bowiem być mowy o żadnym nacisku psychicznym determinującym akt woli. W efekcie, nieświadomość niebezpieczeństwa rozumieć należy jako brak niebezpieczeństwa z punktu widzenia sprawcy, to zaś oznacza, że nie wystąpiła anormalna sytuacja motywacyjna, ze względu na którą można byłoby usprawiedliwiać sprawcę21.
Istotna z punktu widzenia odpowiedzialności karnej jest natomiast sytuacja, gdy sprawcy wydaje się, że wobec zaistniałej kolizji dóbr i mylnie wyobrażonego niebezpieczeństwa dla jego życia, którego uniknięcie wymaga poświęcenia życia drugiego człowieka. Wówczas nie można od niego wymagać zachowania zgodnego z prawem, a tym samym, ze względu na anormalną sytuację motywacyjną, przypisać mu winy22. Nie budzi bowiem wątpliwości fakt, że z punktu widzenia sprawcy niebezpieczeństwo urojone ma taką samą siłę determinującą jak niebezpieczeństwo rzeczywiste, a zatem usprawiedliwia działanie sprawcy ze względu na szczególne okoliczności, w jakich działanie to ma miejsce23.
Poza mylnym wyobrażeniem o niebezpieczeństwie, błąd co do stanu wyższej konieczności z art. 26 § 2 KK może też polegać na błędnej ocenie wartości dobra ratowanego lub wartości dobra poświęcanego, bądź też każdego z nich. Błąd co do okoliczności wyłączającej winę jest w tej sytuacji po prostu błędną oceną wartości dóbr.
[/hidepost]