Błąd co do okoliczności wyłączającej winę (art. 29 KK)
[hidepost=1]
Podsumowanie
Reasumując, należy podkreślić raz jeszcze, że instytucja błędu co do okoliczności wyłączającej winę, choć wprowadzona zgodnie z oczekiwaniami do kodyfikacji karnej, nie wydaje się tam prawidłowo osadzona. System prawa karnego powinien być bowiem tak skonstruowany, by – poza realizacją rozwiązań teoretycznych – przede wszystkim czynić zadość sprawiedliwości. Cel ten osiągnięty być może tylko przy pełnej stabilizacji porządku prawnego, co z kolei wyraża się w zaufaniu społeczeństwa do norm tego systemu. Temu przede wszystkim służyć powinna szeroko pojęta sankcja karna, która powinna być obiektywnie przewidywalna, bo tylko wtedy można liczyć na ziszczenie się jej funkcji prewencyjnych, których znaczenia nie można nie przecenić.Samo to zaś, że błąd co do okoliczności wyłączającej winę jest tematem atrakcyjnym przede wszystkim z punktu widzenia teorii prawa karnego, rzadko zaś spotykanym w orzecznictwie, nie może świadczyć o małej jego ważkości, tak ze względu na funkcję gwarancyjną prawa karnego, jak i dlatego, że nie sposób a priori wykluczyć możliwości jego wystąpienia w praktyce. n
SUMMARY
Error as to a circumstance excluding fault (Art. 29 of the Penal Code)
This article concerns an error as to a circumstance excluding fault as an institution of substantive criminal law shaping criminal liability. This matter is closely related to the issue of the principle of fault as part of the offence structure aimed at realizing the guarantee function of criminal law. The nullum crimen sine culpa principle is one of the basic standards of modern criminal law rejecting objective responsibility for the conduct that determines punishability or harsher punishability.
The publication is to answer the question as to what is the list of circumstances affecting fault and which of them may be the objects of that error. It also discusses legal consequences of an error as to a circumstance excluding fault, in particular the conditions of exculpating an offender in case of a justified error. The article touches also upon the problem of legal consequences of an unjustified error. In addition to discussing the effects of the institution referred to in of Art. 29 of the Penal Code in accordance with the legal environment, it attempts to formulate de lege ferenda postulates regarding a proper location of the institution in the system of criminal law.
dr Konrad Wytrykowski - autor jest Przewodniczącym II Wydziału Karnego Sądu Rejonowego w Legnicy.
1 W.Wolter, Funkcja błędu w prawie karnym, Warszawa 1965, s. 8.
2 W. Świda, Prawo karne, Warszawa 1978, s. 201.
3 G. Rejman [w:] E. Bieńkowska, B. Kunicka-Michalska, G. Rejman, J. Wojciechowska, Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz, pod red. G. Rejmana, Warszawa 1999, s. 776.
4 Takie stanowisko długo prezentował I. Andrejew (Ustawowe znamiona przestępstwa, Warszawa 1959, s. 126), który ostatecznie zaproponował jednak własną definicję winy rozumianej jako „zarzucalne przyczynienie się” (Podstawowe pojęcia nauki o przestępstwie, Warszawa 1988, s. 169–174).
5 W uzasadnieniu do Kodeksu karnego z 1997 r. wprost mówi się, że kodeks nie przesądza akceptacji określonej teorii winy, pozostawiając to doktrynie i orzecznictwu (Uzasadnienie rządowego projektu Kodeksu karnego [w:] Nowe kodeksy karne z 1997 z uzasadnieniami, Warszawa 1997, s. 118).
6 Dz.U. Nr 13, poz. 94 ze zm.; dalej jako: KK69.
7 Uzasadnienie…, op. cit., s. 119.
8 A. Zoll, Karalność i karygodność czynu jako odrębne elementy struktury przestępstwa [w:] Teoretyczne problemy odpowiedzialności karnej w polskim i niemieckim prawie karnym, pod red. T. Kaczmarek, Wrocław 1990, s. 101–109.
9 A. Zoll, Ogólne zasady odpowiedzialności karnej w projekcie kodeksu karnego, PiP Nr 10/1990, s. 33–36.
10 A. Zoll, Ogólne…, op. cit., s. 33–34.
11 P. Kardas, Niektóre okoliczności wyłączające i umniejszające winę w projekcie Kodeksu karnego, WWP Nr 1/1996, s. 40–45.
12 A. Zoll, Ogólne…, op. cit., s. 32.
13 J. Giezek, Podstawy wyłączenia odpowiedzialności karnej w nowym kodeksie karnym[w:] Nowa kodyfikacja prawa karnego, pod red. L. Bogunia, Wrocław 1997, s. 86.
14 Szerzej na ten temat patrz: A.Wąsek, Ewolucja prawnokarnego pojęcia winy w powojennej Polsce, PPK Nr 4/1990, s. 16–17. W kwestii zagrożeń wypływających z przyjęcia pozaustawowych okoliczności wyłączających winę zobacz: L.Tyszkiewicz, Problem istoty winy w projekcie kodeksu karnego z 1994 roku, PiP Nr 3/1995, s. 81–83.
15 W. Wolter, Funkcja…, op. cit., s. 151–152.
16 A. Zoll [w:] A. Zoll, K. Buchała, Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz do art. 1–116 Kodeksu karnego, Kraków 1998, s. 277.
17 W. Wolter, Funkcja…, op. cit., s. 154.
18 Stanowisko odmienne prezentował S. Śliwiński (Prawo karne materialne, Warszawa 1959, s. 23), który był zdania, że wiek potrzebny do odpowiedzialności karnej powinien być objęty świadomością sprawcy, w związku z czym, nieświadomość sprawcy co do osiągnięcia przez niego wieku lat 13 wyłącza winę umyślną.
19 A. Zoll pisze również, że instytucję tę należy też stosować w odniesieniu do znamion kolizji obowiązków jako okoliczności wyłączającej winę, A. Zoll [w:] A. Zoll, K. Buchała, Kodeks…, op. cit., s. 277. Zauważyć jednak trzeba, że problematyka kolizji obowiązków jest niczym więcej jak szczególną odmianą stanu wyższej konieczności, o czym zresztą świadczy decyzja ustawodawcy, który regulując kolizję obowiązków odsyła do stanu wyższej konieczności.
20 K. Buchała, A. Zoll, Polskie prawo karne, Warszawa 1995, s. 268 [za:] J. Giezkiem, Podstawy…, op. cit., s. 80.
21 W. Wolter, Funkcja…, op. cit., s. 156.
22 J. Giezek, Podstawy…, op. cit., s. 84.
23 W. Wolter, Funkcja…, op. cit., s. 156.
24 T. jedn.: Dz.U. z 2011 r. Nr 287, poz. 1687 ze zm.; dalej jako: PolicjaU.
25 K. Mioduski [w:] J. Bafia, K. Mioduski, M. Siewierski, Komentarz do kodeksu karnego. T. II, Warszawa 1997, s. 497.
26 Wyrok SN z 20.8.1973 r., RW 542/73.
27 W. Wolter, Funkcja…, op. cit., s. 156.
28 A. Zoll, Regulacja błędu w projekcie kodeksu karnego [w:] Problemy nauk penalnych. Prace ofiarowane Pani Profesor Oktawii Górniok, Katowice 1996, s. 249. Przed rozstrzygnięciem tej kwestii przez ustawodawcę formułowane były propozycje, by błąd ten traktować jako okoliczność wyłączającą winę umyślną i prowadzącą do odpowiedzialności za przestępstwo z winy nieumyślnej, gdy spełnione są przesłanki nieumyślności. Tak właśnie konsekwencje prawne tego błędu widział W. Wolter, Funkcja…, op. cit., s. 156.
29 R. Kubiak, Pojęcie usprawiedliwionego błędu w nowym Kodeksie karnym, Pal. Nr 7–8/1998, s. 34.
30 A. Zoll [w:] A. Zoll, K. Buchała, Kodeks…, op. cit., s. 278.
31 K. Schmoller, Standardowe postacie w prawie karnym jako pomocniczy punkt odniesienia w ocenach prawnych, PPK Nr 5/1992, s. 43 i n. Patrz też: J. Kochanowski (Standard „rozsądnego człowieka” w prawie karnym, Studia Iuridica 1991, t. XX, s. 125–134), gdzie autor wyróżnia dwa rodzaje standardów zachowań: spersonifikowane wzorce zachowań (wzorzec reasonable man) oraz zdepersonifikowana należyta staranność.
32 K. Buchała, Bezprawność przestępstw nieumyślnych i wyłączające je dozwolone ryzyko, Warszawa 1971, s. 124; patrz tenże: Wina – wina nieumyślna, Zeszyty Naukowe UJ Nr 74/1977, s. 107.
33 K. Buchała, Wina…, op. cit., s. 109–110.
34 Wyrok SN z 13.3.1974 r., I KR 362/73, OSP Nr 4/1975, s. 79.
35 Bliżej na temat katalogu okoliczności wpływających na brak powinności patrz: R. Kubiak, Pojęcie…, op. cit., s. 37–40.
36 Szerzej na temat okoliczności wpływających na brak możliwości uniknięcia błędu patrz: R. Kubiak, Pojęcie…, op. cit., s. 40 i n.
37 R. Kubiak, Pojęcie…, op. cit., s. 36.
38 A. Zoll [w:] A. Zoll, K. Buchała, Kodeks…, s. 278 i 281. Zob. też: G. Rejman [w:] Komentarzu…, s. 802 i 812–813; A. Marek, Prawo…, op. cit., s. 157 i 159; J. Giezek, Podstawy…, op. cit., s. 83, 84, 85–86.
39 A. Zoll, Okoliczności wyłączające bezprawność czynu, Warszawa 1982, s. 141–142.
40 W ramach teorii winy, tzw. ścisła teoria winy zaliczała i błąd co do znamion należących do określoności kontratypu i błąd co do oceny czy dana sytuacja jest kontratypową, do błędu co do bezprawności: [za:] A. Zollem, Okoliczności…, op. cit., s. 142.
41 A. Zoll [w:] A. Zoll, K. Buchała, Kodeks…, op. cit., s. 278 i 281. Patrz też: G. Rejman [w:] Komentarz…, s. 802 i 812–813; A. Marek,Prawo…, op. cit., s. 157 i 159; J. Giezek, Podstawy…, op. cit., s. 83, 84, 85–86.
42 W. Wolter, Nauka…, op. cit., s. 240–242; tenże: Funkcja…, op. cit., s. 189–193.
43 W przedmiocie nowego rozumienia „usprawiedliwienia” zob. zwłaszcza: R. Kubiak, Pojęcie…, op. cit., s. 33–50.
44 C. Roxin, Rechtfertigungs- und Entschuldigungsgrunde in Abgrenzung von sonstigenStrafausschliessungsgrunden[w:] Rechtfertigung und Entschuldigung. Rechtsvergleichende Perspektiven. T. I, red. A. Eser, G.P. Fletscher, Freiburg 1987, s. 231.
[/hidepost]