Czy Chorwaci ufają sądownictwu?
Bazy danych z postępowań sądowych są również trudno dostępne. Wprawdzie istnieją cyfrowe bazy danych, ale często są one niepraktyczne i nie zapewniają łatwych do przeszukiwania lub kompletnych informacji. Praktyka sądowa w zakresie podejmowania decyzji jest niespójna, a zapadające różne wyroki w podobnych sprawach stwarzają wrażenie niepewności prawnej. Bez publicznego wglądu w to, dlaczego sąd podjął określoną decyzję, społeczeństwo traci zaufanie do systemu sądownictwa. Przykładowo, konsekwencją niewystarczającej przejrzystości jest to, że obywatele często wierzą, że sądy faworyzują potężne, wpływowe lub zamożne osoby. Jednocześnie opinia publiczna często zapomina o hiperinflacji przepisów tworzonych przez władzę ustawodawczą. Władza sądownicza nie ma z tym nic wspólnego, to przecież odrębna władza. Władza ustawodawcza jest często dumna ze swojej wielkiej aktywności legislacyjnej, jednak częste zmiany w prawie prowadzą do zmian w orzecznictwie, a niespójne i często zmieniające się orzecznictwo stwarza wrażenie niepewności prawnej. Należy się zastanowić, czy politycy poprzez taką nadmierną aktywność legislacyjną faktycznie nie sprzyjają wrażeniu nieufności społeczeństwa do władzy sądowniczej.
Jeśli jasne i przejrzyste informacje nie są dostępne, media opierają się na niepełnych informacjach lub spekulacjach, co może dodatkowo podważyć zaufanie opinii publicznej do sądownictwa. Zwiększa to postrzeganie sądownictwa jako nieprzejrzystego i niesprawiedliwego, nawet w przypadkach, w których nie jest to prawdą. Niewystarczająca przejrzystość nie musi oznaczać, że sądownictwo nie jest sprawiedliwe, ale utrudnia budowanie zaufania obywateli do jego pracy. Większa otwartość na opinię publiczną, lepsze informacje i jasność w podejmowaniu decyzji są kluczem do poprawy tego aspektu.
Najgłośniejsza krytyka chorwackiego sądownictwa wynika z powolności i nieefektywności, ale są też pewne pozytywne aspekty, które warto podkreślić: chorwacki system sądowniczy opiera się na rządach prawa, a Konstytucja Republiki Chorwacji zapewnia szeroki zakres praw człowieka i wolności. Sądy są zobowiązane do ochrony tych praw. Sądownictwo jest formalnie niezależne od władzy ustawodawczej i wykonawczej. Istnieją mechanizmy, które zapobiegają wpływom politycznym na sędziów, choć w praktyce pojawiają się wyzwania. Dostęp do sądów jest zapewniony dla obywateli, jest nawet dość tani, ponieważ opłaty sądowe są niskie, a istnieje szereg możliwości zwolnienia z opłat sądowych i bezpłatnej pomocy prawnej dla grup w trudnej sytuacji socjalnej. Chorwackie ustawodawstwo w różnych obszarach prawnych jest całkowicie zharmonizowane z dorobkiem prawnym Unii Europejskiej. Obejmuje to przyjęcie wysokich standardów w zakresie ochrony praw człowieka, praw konsumentów i kwestii środowiskowych.
W ostatnich latach poczyniono ogromne wysiłki w zakresie cyfryzacji sądownictwa, co umożliwia śledzenie postępowań sądowych online (nie dotyczy to rozpraw transmitowanych na żywo, ponieważ nie jest to możliwe). Zwiększa to przejrzystość i przyspiesza zarządzanie sprawami. Istnienie wyspecjalizowanych sądów, takich jak sądy gospodarcze i sądy ds. wykroczeń, umożliwia bardziej profesjonalne i szybsze rozstrzyganie niektórych rodzajów sporów. Chorwacja aktywnie współpracuje z międzynarodowymi instytucjami sądowymi, takimi jak Europejski Trybunał Praw Człowieka (ETPC) i organami UE, takimi jak OLAF i Europol. Istnieją ciągłe programy edukacyjne dla sędziów i adwokatów państwowych w celu poprawy ich wiedzy i zapewnienia stosowania najlepszych praktyk sądowych. Ochrona prawna mniejszości narodowych, w tym prawo do używania języków i pism, jest istotnym elementem chorwackiego systemu sądownictwa. Chociaż reformy są nadal potrzebne, te pozytywne aspekty stanowią podstawę do dalszego rozwoju i wzmocnienia zaufania obywateli do wymiaru sprawiedliwości.
Oczywiście usprawnienie sądownictwa w Chorwacji wymaga systematycznych reform, które zwiększą wydajność, przejrzystość i zaufanie obywateli. Przyspieszenie postępowań sądowych i cyfryzacja sądownictwa ma kluczowe znaczenie dla szybszego rozpatrywania i dostępności spraw. Konieczne jest również zwiększenie liczby sędziów, asystentów i pracowników administracyjnych w celu zmniejszenia obciążenia istniejącego personelu, a także wprowadzenie bardziej wyspecjalizowanych wydziałów sądowych lub zespołów zajmujących się czasochłonnymi lub złożonymi sprawami.
Należy nieustannie pracować nad komunikacją ze społeczeństwem, w celu jasnego i przystępnego wyjaśnienia procesów sądowych, aby obywatele mogli lepiej zrozumieć system. Oprócz rozwijania umiejętności sędziów, konieczna jest również reforma legislacyjna w celu uproszczenia procedur i ograniczenia zbędnych formalności, które spowalniają postępowania sądowe, ale także wzmocnienia narzędzi i kar za nadużycia w sądownictwie.
Lepsze warunki pracy dla sędziów, wyższe wynagrodzenia i zasoby, zapewnienie lepszych warunków pracy dla sędziów przyciągnęłoby najlepszych prawników do sądownictwa. Promowanie koncyliacji i alternatywnych metod rozwiązywania sporów, wzmocnienie mediacji i arbitrażu z pewnością zmniejszyłoby obciążenie sądów. Edukacja obywatelska, poprzez organizację kampanii i warsztatów, pomogłaby obywatelom zrozumieć ich prawa i procesy sądowe. Jednak sądownictwo nie może samo wdrożyć takich środków, a są one niezbędne, jeśli chce się zwiększyć skuteczność i zaufanie obywateli do systemu sądownictwa, czyniąc go bardziej sprawiedliwym i dostępnym dla wszystkich.
Wracając zatem do pytania postawionego na początku – czy obywatele Chorwacji ufają sądownictwu? Odpowiedź brzmi: oczywiście, że TAK, wierzą, że tylko sędzia może rozwiązać ich spór, konflikt, nieporozumienie, a nie ufają rozjemcy, mediatorowi, arbitrowi ani państwu. I dlatego wszystko kończy się w sądzie. Ale haczyk polega na tym, że jeśli przegrają sprawę w sądzie (a szanse w większości spraw sądowych wynoszą 50:50, że wygrają sprawę), nie pomyślą nawet, że to dlatego, że prawo jest jasne i nie popiera ich argumentów, ani nie pomyślą, że to z powodu stabilnego orzecznictwa, zgodnie z którym mogli z góry wiedzieć, że nie odniosą sukcesu. Jeśli przegrają sprawę, będą wierzyć, że sędzia, który podjął decyzję, był pod wpływem lub pod presją jakiegoś polityka lub partii przeciwnej. I to jest właśnie to, co według nich wydarzyło się w ich sprawie w sądzie. Jeśli chorwackie sądownictwo chce walczyć z takimi błędnymi przekonaniami (i wierzę, że takie zjawisko występuje również w innych krajach po transformacji), musi najpierw zmienić sposób myślenia obywateli. Nie jest to łatwe zadanie, prawda?
Tłumaczenie: Tomasz Posłuszny
* Sędzia Sądu pierwszej instancji w Velika Gorica w Chorwacji i rzecznik prasowy Stowarzyszenia Chorwackich Sędziów. Została tymczasowo delegowana do orzekania w Wysokim Sądzie Karnym Republiki Chorwacji, gdzie pełni również obowiązki zastępcy rzecznika prasowego. Specjalizuje się w prawie karnym, orzeka jako sędzia pierwszej i drugiej instancji. Jest wykładowcą w Akademii Sądownictwa Republiki Chorwacji, a także w państwowej szkole dla urzędników sądowych oraz w Europejskiej Sieci Szkoleń Sądowych (EJTN) w szczególności na temat przemocy domowej, komunikacji sądowej z mediami i opinią publiczną oraz przedprocesowego aresztu domowego z monitoringiem elektronicznym w sprawach karnych.