Czy otwarcie i przeszukanie mieszkania dłużnika przez komornika na podstawie art. 814 § 1 zd. 1 KPC spełnia wymogi art. 50 Konstytucji RP?

(inne teksty tego autora)

[hidepost]

Dla zbadania proporcjonalności rozwiązania, które uregulowane jest w art. 814 § 1 zd. 1 KPC w stosunku do konstytucyjnego wzorca – art. 50 Konstytucji RP, należałoby dokonać oceny pomiędzy dolegliwością jaką „doznaje naruszone dobro – chronione konstytucyjne”²⁵, a przesłankami realizacji prawa innych osób ujęte w „celu egzekucji”. Trybunał Konstytucyjny w takich sytuacjach stawia pytania, których odpowiedzi pozwalają na określenie, czy wprowadzenie tak dalekiej ingerencji w prawa i wolności jednostki spełnia wymóg „konieczności”. I tak należy brać pod uwagę następujące kryteria:

1)   przydatności normy, czyli ustalenia czy wprowadzona regulacja jest w stanie doprowadzić do zamierzonych przez ustawodawcę skutków, dla ukształtowania ładu prawnego;

2)   konieczności dla ochrony interesu publicznego, z którym jest związana;

3)   proporcjonalności sensu stricto, czy efekt pozostaje w proporcji do ciężarów i ograniczeń nakładanych przez ocenianą regulację na obywatela²⁶.

W orzecznictwie i doktrynie przyjęty jest pogląd, zgodnie z którym nie uważa się działania zagrażającego lub nawet naruszającego dobra osobiste za bezprawne, gdy są oparte na obowiązującym przepisie prawa albo stanowiące wykonywanie prawa podmiotowego²⁷. Bezprawne, w rozumieniu art. 24 KC, jest zachowanie sprzeczne z szeroko rozumianym porządkiem prawnym i zasadami współżycia społecznego, bez względu na winę, a nawet świadomość sprawcy²⁸.

Wskazuje się²⁹ na wprowadzoną przez ustawodawcę zasadę domniemania bezprawności naruszeń dóbr określonych w art. 23 KC, jak również i to, że do strony dokonującej naruszeń należy wykazanie, że zachodzi jeden z kontratypów bezprawności. Przesłanką tej odpowiedzialności jest nie tylko bezprawne, ale i zawinione działanie sprawcy naruszenia dobra osobistego³⁰.

Za bezprawne uważa się działanie naruszające dobro osobiste, jeżeli nie zachodzi żadna ze szczególnych okoliczności, usprawiedliwiających takie działanie, czyli „zezwalającej na naruszenie dobra mającego wartość społeczną celem ratowania lub uzyskania dobra innego, mającego zgodnie z przyjętymi przez system prawny ocenami priorytet nad dobrem poświęconym”³¹. Do okoliczności wyłączających bezprawność naruszenia dóbr osobistych na ogół zalicza się:

1)   działanie w ramach porządku prawnego, tj. działanie dozwolone przez obowiązujące przepisy prawa;

2)   wykonywanie prawa podmiotowego;

3)   zgodę pokrzywdzonego (ale z zastrzeżeniem uchylenia jej skuteczności w niektórych przypadkach) oraz

4)   działania w ochronie uzasadnionego interesu³².

W orzecznictwie SN ugruntował się pogląd, zgodnie z którym do naruszenia nietykalności mieszkania nie musi dojść wyłącznie poprzez fizyczne wtargnięcie do jego wnętrza, ale również brany jest pod uwagę odbiór emocjonalny i psychiczny osoby, której prawo zostaje naruszone. W aspekcie ochrony dóbr osobistych SN stwierdził, że: „przy ustalaniu treści prawa nietykalności mieszkania – w rozumieniu art. 23 KC – należy wziąć pod uwagę aspekt niematerialny. (…) Badaniem aspektu niematerialnego prawa nietykalności mieszkania powinna być objęta kwestia bezprawnego wtargnięcia osoby trzeciej w sferę określonego stanu psychicznego i emocjonalnego, jaki daje człowiekowi poczucie bezpiecznego i niezakłóconego korzystania z własnego mieszkania, stanowiącego centrum aktywności życiowej, z którą związana jest prywatność każdej osoby”³³ oraz „że nikt bezpodstawnie nie tylko tam nie wtargnie, lecz także nie zakwestionuje prawa do domu”³⁴.

W dalszej części opracowania zostanie dokonana ocena regulacji art. 814 § 1 zd. 1 KPC pod kątem przedstawionych powyżej trzech kryteriów.

Otwarcie i przeszukanie mieszkania w egzekucji administracyjnej i KPK

Podobnie jak w KPC, w zakresie dotyczącym postępowania egzekucyjnego, przymusowe otwarcie i przeszukanie mieszkania regulują Kodeks postępowania karnego oraz ustawa o postępowaniu egzekucyjnym w administracji z 17.6.1966 r ³⁵.

Chociaż cel przeszukania w postępowaniu karnym jest inny (znalezienie rzeczy mogących stanowić dowód w sprawie) niż w postępowaniu cywilnym, to prawo podmiotowe jednostki do nienaruszalności mieszkania, w równym stopniu ulega w tym postępowaniu naruszeniu. Przeszukanie określane jest w tym postępowaniu jako wykrywcza czynność dowodowa, stanowiąca jednocześnie środek przymusu, legalnie ingerująca w sferę konstytucyjnych wolności i praw³⁶.

W postępowaniu karnym przeszukania pomieszczeń i innych miejsc może dokonać prokurator, policja (na polecenie sądu lub prokuratora) lub inny organ w wypadkach wskazanych w ustawie, na podstawie uprzednio wydanego postanowienia (art. 220 § 1 i 2 KPK). Jedynie w sytuacjach niecierpiących zwłoki, organ dokonujący przeszukania może okazać nakaz kierownika jednostki lub legitymację służbową, a następnie zwraca się do sądu lub prokuratora o zatwierdzenie przeszukania (art. 220 § 3 KPK). Przed rozpoczęciem przeszukania należy wezwać osobę do wydania przedmiotów, a przed rozpoczęciem czynności zawiadomić o jej celu (art. 224 KPK). Jeżeli przy przeszukaniu nie ma gospodarza lokalu, organ dokonujący czynności jest zobowiązany do przywołania przynajmniej jednego świadka, którym może być domownik lub sąsiad. Przeszukanie powinno być przeprowadzone z zachowaniem umiaru i poszanowania godności osób, których ta czynność dotyczy oraz bez wyrządzania niepotrzebnych szkód i dolegliwości (art. 227 KPK). Jeżeli przeszukanie i zatrzymanie nastąpiło bez uprzedniej zgody sądu lub prokuratora, a ciągu 7 dni od dnia czynności nie nastąpiło jej zatwierdzenie, należy niezwłocznie zwrócić zatrzymane rzeczy osobie uprawnionej, chyba że nastąpiło dobrowolne wydanie (art. 230 KPK).
[/hidepost]