Czy otwarcie i przeszukanie mieszkania dłużnika przez komornika na podstawie art. 814 § 1 zd. 1 KPC spełnia wymogi art. 50 Konstytucji RP?
[hidepost]
W orzecznictwie definiowano pojęcie „mieszkanie” nie tylko jako lokale mieszkalne, ale także lokale użytkowe, będące stałym miejscem zamieszkania lub służące do pobytu czasowego, natomiast „pomieszczenia” to przede wszystkim lokale użytkowe14.
W doktrynie na równi z mieszkaniem, w rozumieniu art. 50 Konstytucji RP, traktuje się pomieszczenia niemieszkalne (biura, magazyny, hale fabryczne, rolnicze zabudowania gospodarskie) oraz pojazdy (samochody, statki, samoloty)15. Co do zakresu ochrony pomieszczeń osób prawnych i podmiotów bez osobowości prawnej, w kontekście ochrony przewidzianej w art. 43 KC, autorzy opowiadają się za ograniczeniem jej do biur, sal konferencyjnych i pomieszczeń związanych z funkcjonowaniem danego podmiotu. Poza tą ochroną pozostawałyby hale fabryczne, magazyny i środki transportu nieużywane bezpośrednio przez personel przedsiębiorstwa16.
Ochrona nienaruszalności mieszkania zawiera w swym zakresie zakaz niezgodnego z prawem przeszukania. W literaturze wyrażono pogląd, że ustrojodawca rozgraniczył w art. 50 zd. 1 Konstytucji RP nienaruszalność mieszkania, jako prawo silniejsze, obejmujące zarówno zakaz niezgodnego z prawem przeszukania, jak również zakaz jakiejkolwiek ingerencji w nie17. W art. 50 zd. 2 Konstytucji RP wymienione są obok mieszkania – pomieszczenia i pojazdy – co może sugerować, że te ostatnie korzystają ze słabszej ochrony tj. tylko nieuprawnionego przeszukania. Tym samym sformułowane w zd. 1 omawianego artykułu mieszkanie „nie obejmuje pomieszczeń dodatkowych i pojazdów używanych przez osoby zajmujące mieszkanie”18.
Wydaje się więc zasadne przyjęcie, na potrzeby omawianego art. 814 § 1 zd. 1 KPC, szerokie rozumienie pojęcia „mieszkania” oraz „innych pomieszczeń i schowków” dłużnika. Będą nimi wszystkie wymienione pomieszczenia, zarówno lokale własne dłużnika, jak i wynajęte (najem, podnajem) pod jakimkolwiek tytułem lub fizycznie przez niego zajmowane, a lokale użytkowe wykorzystywane „na prowadzenie jego przedsiębiorstwa, zakładu i gospodarstwa lub na inne cele”19.
Poza zakresem art. 814 § 1 zd. 1 KPC pozostają pojazdy dłużnika, wymienione w art. 50 zd. 2 Konstytucji RP. Otwarcie i przeszukanie pojazdu regulują ogólne zasady dotyczące egzekucji z ruchomości, tj. art. 844 i n. KPC.
Wyłączenie bezprawności nienaruszalności mieszkania
Jak już była o tym mowa powyżej, art. 50 Konstytucji RP wskazuje przesłankę formalną umożliwiającą wprowadzenie ograniczenia omawianej wolności nienaruszalności miru domowego. Jest nią możliwość ograniczenia w ustawie prawa do nienaruszalności mieszkania oraz określenie trybu, w jakim może to nastąpić. W dalszej części zostanie w tym zakresie przedstawiona regulacja ustawowa, zawarta przede wszystkim w KPC.
W tym miejscu natomiast należy omówić ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw, wprowadzone do Konstytucji w art. 31 ust. 3. Ograniczenia te mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw. Dopuszczalność ograniczeń tych praw wynika z założenia, że „we współczesnym społeczeństwie nie można przypisywać tym prawom i wolnością absolutnego charakteru”20, a sam przepis stanowi „konstytucyjną podstawę do wprowadzania przez ustawodawcę regulacji ograniczających wolności i prawa jednostki”21.
Podstawowym ograniczeniem dla konstytucyjnego prawa nienaruszalności mieszkania, w kontekście niniejszego opracowania, jest wprowadzona w art. 31 ust. 3 ochrona porządku publicznego oraz wolności i praw innych osób. Niewątpliwie uzyskany przez wierzyciela sądowy tytuł egzekucyjny lub inny tytuł pozasądowy (mający swe oparcie w art. 777 KPC), stanowi równie istotne prawo, chronione konstytucyjnie, wymagające od ustawodawcy rozstrzygnięcia konfliktu między konkurencyjnymi prawami i wolnościami jednostek „poprzez formułowanie ich ograniczeń”22.
W doktrynie definiuje się pojęcie ochrony jako „stworzenie systemu procedur prawnych nakazów i zakazów zapobiegających wszelkim naruszeniom i zagrożeniom praw i wolności”23.
Zauważa się również, że w przypadku „każdej postaci ingerencji dopuszczalnej konstytucyjnie muszą towarzyszyć odpowiednie wymagania dotyczące jakości, precyzyjności odpowiednich regulacji prawnych, a więc rozwiązań pozytywnych, które umożliwiają ochronę przed arbitralnością”24.
[/hidepost]