Czy otwarcie i przeszukanie mieszkania dłużnika przez komornika na podstawie art. 814 § 1 zd. 1 KPC spełnia wymogi art. 50 Konstytucji RP?

(inne teksty tego autora)

[hidepost]
W egzekucji administracyjnej celem egzekucji jest zastosowanie przez uprawniony organ egzekucyjny w całości lub w części określonych w ustawie środków służących doprowadzeniu do wykonania przez zobowiązanych ich obowiązków (objętego tytułem wykonawczym³⁷) o charakterze pieniężnym lub obowiązków o charakterze niepieniężnym oraz zabezpieczania wykonania tych obowiązków (art. 1a pkt t EgzAdmU).

Do otwarcia środków transportu, lokali i innych pomieszczeń zajmowanych przez zobowiązanego oraz schowków w tych środkach transportu, pomieszczenia lub lokalu potrzebne jest zarządzenie organu egzekucyjnego, sporządzone w formie pisemnej (art. 47 § 1, 2 i 3 EgzAdmU), które nie jest zaskarżalne³⁸. Samego zaś przeszukania nie dokonuje samodzielnie organ egzekucyjny lub działający w jego imieniu egzekutor, lecz komisja powołana przez ten organ. Czynność przeszukania rzeczy powinna być dokonana z zachowaniem umiaru oraz bez wyrządzania niepotrzebnych szkód i dolegliwości (art. 49a EgzAdmU).

Otwarcie i przeszukanie mieszkania w KPC

Przechodząc na grunt KPC, przeprowadzona zostanie analiza przepisu pod kątem odpowiedzi na pytanie, czy czynność otwarcia i przeszukania przewidziana w art. 814 § 1 zd. 1 KPC spełnia konstytucyjne wymogi: po pierwsze – umiejscowienia upoważnienia do jego przeprowadzenia w ustawie, a po drugie – określenia trybu postępowania.

Odpowiedź na pierwsze pytanie jest twierdząca. Postępowanie egzekucyjne służy realizacji tytułów wykonawczych (sądowych i pozasądowych) poprzez władcze wkroczenie funkcjonariusza publicznego, przede wszystkim komornika (także sąd), do sfery majątkowej i osobistej dłużnika. Celem egzekucji jest więc spełnienie przez dłużnika świadczenia przysługującego wierzycielowi w tytule egzekucyjnym. Cechą charakterystyczną tego postępowania jest stosowanie przymusu, czyli wielu czynności egzekucyjnych o charakterze władczym³⁹, przewidzianych przez KPC. Środki przymusu podejmowane przez komornika, w celu usunięcia przeszkód podczas wykonywania czynności egzekucyjnej, mogą być realizowane m.in. poprzez dokonanie przeszukania, odebranie rzeczy, dokumentów, również przy użyciu siły⁴⁰.

Jedną z podstawowych zasad postępowania egzekucyjnego, mającego w swej zasadniczej funkcji za zadanie ochronę podstawowych praw i wolności uczestników postępowania egzekucyjnego przed samowolą organów egzekucyjnych⁴¹, jest zasada formalizmu. Wyraża się ona koniecznością określenia formy, miejsca i czasu podejmowanych przez powołany do tego organ czynności egzekucyjnych, podjęte w toczącej się egzekucji sądowej, ściśle z nią związane i wywołujące skutki w jej ramach. Formalizm jest koniecznym warunkiem rządów prawa⁴². „Antytezą tej zasady jest dowolność postępowania”⁴³. Zasada formalizmu przeciwdziała nadużywaniu stosowania środków egzekucyjnych mogących wyrządzić szkodę dłużnikowi, osobie trzeciej, ale też wierzycielowi⁴⁴. W orzecznictwie⁴⁵ wskazuje się za dopuszczalne użycie przez komornika przymusu do sforsowania przeszkód uniemożliwiających dostęp do pomieszczeń lub mieszkania dłużnika znajdujące się wewnątrz większego obiektu należącego do osoby trzeciej. Wymaga to jednak zachowania ze strony komornika warunku posłużenia się środkami adekwatnymi do napotkanych przeszkód. Sąd dalej stwierdził, iż stosowanie środków przymusu w postępowaniu egzekucyjnym jest dozwolone tylko w graniach prawa i w granicach potrzeb egzekucyjnych, ujmowanych w kategoriach stawianych celowi tego postępowania.

Artykuł 814 § 1 zd. 1 KPC upoważnia komornika, do otworzenia mieszkania oraz innych pomieszczeń i schowków dłużnika, jak również do przeszukania rzeczy dłużnika, mieszkania i schowków. Do przeprowadzenia przeszukania nie są wymagane dodatkowe czynności formalne, do których zobowiązany jest komornik. Omawiany przepis wymienia tylko dwie przesłanki rozpoczęcia tej czynności egzekucyjnej, a mianowicie, aby przeszukanie wynikało z celu egzekucji oraz na podstawie „zarządzenia” komornika, które jednak nie wymaga formy pisemnej. Ponieważ przeszukanie odbywa się w ramach egzekucji, oznacza to, że egzekucja została formalnie wszczęta, a w aktach postępowania egzekucyjnego znajduje się prawidłowy tytuł wykonawczy.

Przy czym celem przeszukania może być czynność doprowadzająca bezpośrednio do np. zajęcia ruchomości znajdujących się w mieszkaniu, jak i być elementem zmierzającym dopiero do ujawnienia majątku dłużnika, a wynikających z dokumentów znajdujących się w przeszukiwanym lokalu. Przeszukanie pomieszczeń i odzieży w trybie art. 814 KPC, jest obok dokonywania zapytań do właściwych urzędów i instytucji w trybie art. 761 KPC i w związku z art. 2 ust. 5 ustawy o komornikach sądowych i egzekucji⁴⁶ i wezwania dłużnika do złożenia wyjaśnień na podstawie art. 801 KPC, jednym ze sposobów poszukiwania majątku dłużnika i powzięcia wiadomości przez organ egzekucyjny o jego aktywach⁴⁷.

W kontekście możliwości dokonania przez komornika otwarcia i przeszukania mieszkania dłużnika, wymagane jest przedstawienie jednej, istotnej uwagi. Tytuł wykonawczy, jak już wspomniano, może mieć swoje źródło w wydanym orzeczeniu sądowym, zaopatrzonym w klauzulę wykonalności, ale może nim być przykładowo, zgodnie z art. 777 pkt 4 KPC, akt notarialny, w którym dłużnik poddał się egzekucji i który obejmuje obowiązek zapłaty sumy pieniężnej, zaopatrzony w klauzulę wykonalności. Jakkolwiek przy sądowym tytule egzekucyjnym możemy jeszcze mówić o sądowej kontroli zasadności roszczenia wierzyciela, uprawniającym w dalszym postępowaniu egzekucyjnym do prowadzenia czynności egzekucyjnych z całego majątku dłużnika, to w przypadku tytułów egzekucyjnych pochodzących od innych organów i z aktów notarialnych, brak jest weryfikacji sądu słuszności roszczeń. Kognicja sądu w postępowaniu klauzulowym ma ograniczony charakter, mimo że kończy się wydaniem orzeczenia w formie postanowienia⁴⁸. Klauzula wykonalności „nie ma charakteru merytorycznego”⁴⁹, a w związku z tym sąd, co do zasady, ocenia tylko warunki formalne tytułu ­egzekucyjnego przedstawionego przez wierzyciela i rozstrzyga o dopuszczalności wszczęcia egzekucji⁵⁰. Sąd może w wyjątkowych sytuacjach, w ramach kontroli dotyczącej materialnoprawnych podstaw tytułu egzekucyjnego⁵¹, wezwać wierzyciela do dodatkowego uzupełnienia wniosku (por. art. 786 § 1 KPC). W uzasadnionych przypadkach sąd może oddalić wniosek o nadanie klauzuli wykonalności ­aktowi notarialnemu, w którym dłużnik poddał się egzekucji w trybie art. 777 § 1 pkt 4 KPC, jeżeli z treści oświadczenia dłużnika wynika, że zostało złożone w celu obejścia prawa⁵². Niemniej, postępowanie klauzulowe nie jest wystarczające do sprawowania nadzoru nad przestrzeganiem zakresu i konieczności stosowania przeszukania w postępowaniu egzekucyjnym. ­Otwarcie i przeszukanie mieszkania dłużnika to autonomiczna decyzja komornika. Pisemnego zezwolenia właściwego prezesa sądu rejonowego wymaga jedynie przeszukanie odzieży dłużnika oraz przedmiotów, które dłużnik ma przy sobie, poza miejscem zamieszkania, przedsiębiorstwem, zakładem oraz gospodarstwem dłużnika (art. 814 § 3 KPC).
[/hidepost]